Kategori: Sağlık

VANİLYAMEYVASI

Vanilla planifoüa Andrews (Orchidaceae) türünün olgunlaşmadan evvel toplanıp, suda haşlandıktan sonra, özel olarak kurutulmuş meyvalandır. Bu drogu veren bitki birçok tropikal bölgede (Meksika, Madagaskar, Java vs.) yetiştirilmektedir (1). Drog hemen hemen yalnız kültür bitkilerinden elde edilir.

Dış görünüş: 15-25 cm uzunluk, 5-10 mm genişlikte, yassı, iki uca doğru incelmiş, parlak siyahımsı renkli ve üzerinde vaniltin kristalleri görülen meyvalardır. Kokusu özel ve kuvvetli, tadı acıdır.

Bileşim: Sabit yağ, rezin ve vanillin (% 1-4) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Midevi, uyarıcı ve cinsel gücü arttırıcı etkilere sahiptir. Bu etkileri, merkezi sinir sistemini uyarması sonucu meydana gelmektedir. Bugün bilhassa koku verici olarak gıda (meyva veya vanillin) endüstrisinde kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: 0.2-0.3 gr, günde birkaç defa, hap halinde. Yüksek miktarlarda alındığında kusma yapar.

Diğer isimler: Çubuk vanilya.

VENÜSSAÇI

Adiantum capilîus-veneris L. (Adiantaceae) türünün sonbaharda toplanmış toprak Üstü kısımlarıdır. Avrupa ve Türkiyede yetişir. Genellikle rutubetli duvarlar, kuyu duvarları, aydınlık mağaralardaki rutubetli kayaların çatlaklarında yetişir. Çiçeksiz bir bitkidir.

Dış görünüşü: Yaprak parçalı, loplar üçgen biçiminde ve uçları dişli. Yaprak ve lopların sapı siyahımsı esmer renkli. Hafif Özel kokulu ve acımsı lezzetlidir.

Etkili bileşikler: Acı madde, müsilaj ve tanen taşır.

Tedavi Özellikleri: Balgam söktürücü ve öksürük kesici olarak solunum sistemi hastalıklarında kullanılır..^Vv -^2-

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2-3) bal ile tadlan-dmldıktan sonra, günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Karabacak (Muğla). BALDIRIKARA(HerbaAdianti)

Asplenium adianîum-nigrum L. (Aspleniaceae) türünün kurutulmuş toprak üstü kısımlarıdır. Bitki Güney Avrupa ve Türkiyede eski duvarlar ve kayalar üzerinde yetişir. 10-40 cm uzunlukta parçalı bir yaprak gorünüşündedir. Yaprak ve lopların sapı parlak siyahımsı renklidir. Venüssaçı yerine kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Bağrıkara, Karabaldır,

YASEMİN ÇİÇEĞİ

Jasminum officinale L. (Beyaz yasemin) (Ole-aceae) (Adi yasemin) türünün çiçekleridir. Bu tür yapraklan karşılıklı ve 5-9 yaprakçıkh, çiçekleri beyaz renkli ve kuvvetli kokulu olan tırmanıcı bir bitkidir (Resim: 45). Vatanı Batı Asya olmakla beraber Akdeniz bölgesi ülkelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Çiçekleri uçucu yağ taşır. Bu yağda jasmon, linalol, geraniol ve bilhassa benzil asetat (% 45-75) bulunmaktadır. Uçucu yağ bilhassa parfümeri endüstrisinde kullanılır. Çiçeklerinden hazırlanan infusyon (% 5) dahilen göğüs yumuşatıcı, sinir yatıştırıcı ve kabız olarak kullanılmaktadır. Çiçekler koku vermek için çaya da katılmaktadır.

Sigara içmekte kullanılan yasemin ağızlıklar bû türün dallarından yapılmaktadır. Yasemin ağızlık yapmakta kullanılan dallar Çoruh nehri vadisindeki bazı köylerde (Artvin yakınındaki Fıstıklı köyü) elde edilmektedir,

Osmanlı döneminde İstanbul bahçelerinde bol miktarda yetiştirilir ve çiçeklerinin 6 hafta zeytin yağı içinde tutulması ile elde edilen karışım, haricen sinir ağrılarına karşı friksiyon şeklinde, kullanılırdı.

Diğer isimler: Türk yasemini.

/. grandi/lorum L. (İtalyan yasemini): Vatanı Hindistan dağları olan bir türdür. Çiçekte kalİks parçalarının kaüks tübünün İki misli uzunlukta olması ile yukarıdaki türden ayrılabilir. Memle

ZAMBAKSOGANI

Lilium candidum L. (Ak zambak) (Liliaceae) türünün taze soğanıdır. Bu tür 90-100 cm yükseklikte, beyaz çiçekli ve çok yıllık bir bitkidir. Çiçekler kuvvetli kokulu, soğan ise sarımsı beyaz renklidir. Bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirildiği gibi Batı Anadoluda (İzmir, Karaburun, Söke-Bafa gölü, Marmaris-Bozburun) yabani olarak yetişir. Taşlık ve kayalık yerleri sever (6).

Dahilen, infusyon halinde (% 2), idrar arttırıcı ve’ balgam söktürücü, haricen ise çıbanları olgun-laştırıcı olarak kullanılmaktadır. Çiçeklerinden kokulu maddeler elde etmek için, eski Yunanlılar döneminde, Batı Anadoluda geniş mikyasta yetiştirilirdi. Bugün bilhassa süs bitkisi olarak yetiştirilmekte ve soğanı dış ülkelere ihraç edilmektedir.

Zambak suyu: Zambak çiçeğinin su buharı disti-lasyonu ile elde edilir. Haricen cilt lekelerinin ve sivilcelerin tedavisinde kullanılır.

Zambak yağı: Zambak çiçeğinin bir müddet zeytinyağı içinde tutulması ile elde edilir. Koku verici olarak kullanılır.

Diğer isimler: Akzambak, Bey zambağı (Marmaris), Beyaz zambak, Mis zambağı.

L. martagon L. (İstanbul zambağı, Sultan zambağı): Çiçekleri pembe renklidir. Batı Karadeniz bölgesi ormanlarında (İstanbul, Bolu, Zonguldak, Kastamonu) yetişir. Yumruları Bolu çevresinde müshil, idrar ve safra söktürücü olarak kullanılmaktadır.

ZENCEFİL KÖKÜ

Zingiber officinale Roscoe (Zingiberaceae) türünün kurutulmuş rizomlandır. Bu tür 100 cm ka-

Türköz, S.: Nerium oieander’in kansere karşı etkisi üzerinde Türkiye’de yapılan araştırmalar. VII. Bitkisel ilâç HammaddeieriTopIantısı,BildiriSeri211,Ankara(1988).

Fincancı, Y. ve Aydın, A.: Zakkum dosyası. Milliyet gazetesi 13-19 Mart (!988).

Aktan, M.: NO şimdilik kullanılamaz. Milliyet gazetesi 19 Temmuz (1990).

Baytop, T.: Bitkilerin ilaç olarak kullanılma koşullan . VII. Bitkisel İlâç Hammaddeleri Toplantısı, Bildirileri 11, Ankara ‘ (1988).

Ulubelen, A.: Türkiye’de antitümor bitkilerle araştırmalar. VII. Bitkisel İlâç Hammaddeleri Toplantısı, Bildirileri 199, Ankara (1988). 6 – Karamanoğlu.K.: Türkiye’de doğal olarak yetişen Lilium (Zambak) türieri-Ankara Üniv. Eczacılık Fak. Mecm. 2:31(1972

dar yükseklikte, kamış görünüşünde, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar vmızrak biçiminde, sivri uçlu, tarçın kokulu. Çiçekler birçoğu bir arada ve sarı renkli. Vatanı Güney Asya olmakla beraber birçok tropikal ülkede (Hindistan, Güney Asya adaları, Batı Afrika vs.) ekilir. İstanbulda camekânlarda süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Dış görünüşü: 7-15 cm uzunluk ve 1-1.5 cm kalınlıkta, dallı, yassı ve esmer gri renkli parçalardır. Kokusu kuvvetli ve hoş, tadı ise batıcıdır.

Bileşim: Nişasta, rezin ve uçucu yağ (% 1-3) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı ve gaz söktürücü etkilere sahiptir. Halen bilhassa baharat olarak kullanılmaktadır. “Curry powder” tipindeki birçok baharat karışımının terkibine girer.

Kullanılış şekli: Toz günde 0.25-1 gr, infusyon (% 1) günde 1-2 bardak.