Anadoluda Tıbbi hatmi (A. officinalis L.) yetişmesine karşılık ticarette bu türden elde edilen drog-lar bulunmamaktadır. Bunun yerine Althaea cannabina L., Alcea pallida Waldst. et Kit. (Resim: 4), A. seîosa (Boiss.) Aîef. ve Hibiscus syriacus L. gibi türlerden elde edilen çiçekler “Hatmi çiçeği” ismi altında satılmaktadır.

Anastatica hıerochuntia L. (Cruciferae) bitkisinin kurutulmuş meyvalı halidir. Bu tür küçük beyaz çiçekli, basil ve saplı yapraklı, bir yıllık bir bitkidir Meyvalı halde dallar üst üste gelerek bitki küremsi bir biçim alır. Suya konduğunda, dallar su alarak, yavaş yavaş etrafa doğru açılırlar. Kuzey Afrika ve Batı Asya (Filistin, Sariye) ülkelerinin kurak yerlerinde yabani olarak yetişir.

Eskiden, bitkiden hazırlanan sulu hulâsalar, adet söktürücü olarak kullanılırdı. Bugün bu şekilde kullanılışı terkedilmiştir.

Halen Anadolunuu bazı bölgelerinde (Samsun, Sivas gibi) doğumu kolaylaştırıcı olarak kullanılmaktadır. Bitki, dcğum yapacak olan kadının yanında, bir kap içinde suya konulur. Dalların açılması ile doğumun da kolaylaşacağı kadına anlatılır ve bitkinin içinde bulunduğu sudan doğum yapacak kadına içirilir.

S. Ansoy bu bitkinin doğumda kullanılış şeklini şöyle anlatmaktadır (4):

“Bu dal insan eli şeklinde ve uçlarında parmaklar gibi tali dallar vardır, Mekke’den geldiği söylenir. Dağ tepelerinde kurakçıl bir çalı bitkisidir. Kuru halde büzülerek içeri doğru kıvtılmış ve kapanmıştır Hamile kadının doğum sancısı çekme anında dal* içinde su bulunan yaygın bir kaba atılır. Suyu emen dal yavaş yavaş el gibi açılır.

Bu esnada doğumun kolaylaşmasına yardım eden, Tam zamanda ebe kadın: ” Bak kızım Havva Anamızın eli açılıyor, kısmet kapıUuo da hu

1  -Baytop, T.: Türkiyenın tıbbı ve zehirli bitkileri 326. İstanbul !%3).

2  -Papageorgiou, V.P.: Naphthaquinoncs from Roots ot’ Macrotomıa cephalotes DC.

3 -Zhukoviky. R: Türkiye’nin ziraî bünyesi 67ü, İstanbul (1951).

4 -Ansoy. S.: Folklor ve doğum  Türk Folklor Araştırmaları 15 (304): 7133 (1974).

Piantd Medıca i⁷:

mmla beraber açılacak ve o zaman sen de yavrunu doğurmuş olacaksın” der. Ayrıca Kur’andan bazı dualar ve bu arada Kulhüvallahü vs. okunur ve kabın içindeki sudan ayrıca hamile kadına içirilir.

Derlemeyi yaptığım Aşaği Çinik köyünde Emine Altınbaş her doğum esnasında çağırılır. O da dalı ile doğuma koşar. Bu dal ona babasından kalmıştır. Ortalama 65 yıllık dal olduğu söylenmektedir”.

^; Görüldüğü gibi dal 65 yıl ve yüzlerce doğumda kullanılmıştır. Bu nedenle dalın şişmesi için içine konduğu suyun hamile kadına içirilmesinin herhangi bir ilâç etkisi olamaz. Ancak manevi bir yardımının olduğu düşünülebilir.

Sabit yağ, ricin, alkaloitler ve fermentler taşımaktadır. Anadoluda yetiştirilen bitkilerden elde edilen tohumlarda ortalama % 50 sabit yağ bulunduğu saptanmıştır (4).

Dahilen bazen müshil olarak kullanıldığına rastlanmaktadır. Taşıdığı ricin’den dolayı çok zehirli olduğundan dahilen kullanılışı tehlikelidir. Ancak hintyağı eldesinde kullanılan bir ilkel maddedir.

İstanbulda bazı aktarlar bu tohumu Habbel mu-luk (Semen Crotonis) yerine satmaktadırlar.

Diğer isimler: Dedemene, Genegerçekotu, Har-râ tohumu, Hırva (Arapça), Hintbaklası, Hintçiçeği ağ., Keneotu, Kenetohumu.

Toksikolojik etki: Zehirlenmeler tohumların yanlışlıkla yenmesi (bilhassa çocuklar tarafından) veya müshil etki için kullanılması sonucu meydana gelir. Tohumların lezzetinin fena olmaması yanlışlık veya oyun için çocuklar tarafından kolayca alınmasına sebep olmaktadır. 2-3 tohum bir çocuğun, 10-20 tohum ise yetişkin bir insanın, Ölümle sonuçlanan, zehirlenmesine sebep olur. Zehirlenmeler kusma, ağrılı ve kanlı ishal ve tansiyon düşüklüğü ile kendini gösterir.