Teucrium chamaedrys L. (Syn: T. officinaîe Lam.) (Labiatae) türünün kurutulmuş çiçekli dallandır. Bu tür 10-50 cm yükseklikte, çok yıllık, tüylü, çalı görünüşünde ve otsu bir bitkidir. Yapraklar genellikle 2 cm kadar uzunlukta, dişli veya loblu kenarlı, kısa saplı, üst yüzü parlak yeşil renklidir. Şeklen küçük bîr meşe yaprağına benzer. Bu nedenle bitkiye Meşecik veya Yermeşesi isimleri verilmektedir. Çiçekler kırmızımtırak renkli ve dalların ucunda, birçoğu bir aradadır. Çok polimorf bir türdür. Anadoluda 6 kadar alttürü bilinmektedir.-
Dış görünüş: Çiçekli ve yapraklı dallardan ibarettir. Çiçekler morumsu kırmızı renkli ve tek dudaklıdır. Gövde dört köşeli ve tüylü. Yapraklar karşılıklı, tüylü, kısa saplı ve yeşil renklidir, Hafif kokulu ve acımsı lezzetlidir.
Bileşim: Tanen, acı madde, rezin, saponinler ve uçucu yağ (% 0.06 civarında) taşımaktadır.
Etki ve kullanılışı: İştah açıcı, mide ağrılarını kesici, uyarıcı ve kuvvet verici etkilere sahiptir. Memleketimizde mide hastalıklarına ve şeker hastalığına karşı çok kullanılan bir drogdur. Zehirli bileşikler taşımadığından tehlikesizdir.
Kullanılış şekli: İnfusyon (% 1), günde 2-3 bardak içilir.
Diğer İsimler: Dalakotu, Erkurtaran, Kısacık-mahmut, Kumacıotu, Meşecik, Yermeşesi, Yerpala-mudu.
Anadoluda 30 kadar Teucrium türü yetişmektedir. Bunlardan bazılarının çiçekli dallan yukarıdaki tür yerine kullanılmaktadır. Bunlar genellikle uçucu yağ ve acı madde taşırlar. Etkileri yukarıdaki türe yakındır.
T. divarticatum Sieber (Kırmızı çiçekli kısamahmut): Alt kısmının tamamen çalımsı olması ile yukarıdaki türden ayrılır. Anadoluda 3 alttürü bilinmektedir. Batı ve Güney Anadoluda yayılmış
T.flavum L. (S rı çiçekli kısamahmut): Çiçeklerinin sarı renkli ve kokulu olması ile tanınır.
T. montanum L. (Dağ kısamahmudu) 5-10 cm yükseklikte, yere yatık ve çiçekleri soluk sarı renkli olan bir türdür. Kuzey ve Güney Anadolu dağlarında yetişmektedir.
T. polium L. (Tüylü kısamahmut): 10-40 cm yükseklikte, yatık veya dik, gri veya beyaz tüylü, çok yıllık bir türdür. Çiçekler beyazımtırak renklidir. Kurak yerler, kayalıklar ve tarla kenarlarında
Ankara civarında yetişen bitkilerin toprak üstü kısımlarında % 0.04-0,06 oranında uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (1).
Diğer isimler: Acı yavşan, Aksedefotu, Ana-baba kekiği, Anababa kokusu, Cadı, Mayasalotu, Meryemotu, Peryavşan, Şancıotu, Yayla yavşanı.
T, scordium L. (Kurtluca): 10-75 .m yükseklikte, kısa tüylü, taze iken sarımsak kokulu, çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar karşılıklı, dişli kenarlı ve sapsızdır. Çiçekler leylak renkli. Anadoluda bilhassa subsp. scordioides (Schreber) Maire et Petitmengin alttürü yaygındır. Bataklık yerler, su kenarları ve orman altlarında yetişir.
İnfusyon (% 5) halinde kuvvet verici ve uyarıcı olarak kullanılır.
Diğer isimler: Susanmsağı.
Ajuga chamaepiîys (L.) Schreber (Syn: Teucrium chamaepitys L.) (Yerçamı): 5-20 cm yükseklik-
Gürgen, A.R.: Tiirkiyenin önemli eteri yağlan üzerinde araştırmalar, I – Ankara Y. Zir. Ensî. Derg. 6 (2): 301 (1946).
te, limon sarısı renkli çiçekleri olan, sarımsak kokulu (Türkçe ismi buradan gelir), otsu bir bitkidir. Polimorf bir türdür. Anadoluda birçok alttürü saptanmıştır.
Toprak üstü kısmı (Herba Cnamaepitys, H. Ajugae chamaepitys) uçucu yağ, rezin ve acı madde taşır.
Orta çağdan beri idrar arttırıcı, kuvvet verici, terletici, adet söktürücü, yara iyi edici ve zehirli hayvan (Akrep, Yılan) sokmalarına karşı panzehir olarak büyük bir üne sahip bulunmaktadır.
Halen ancak halk arasında, lapa halinde, haricen yara iyi edici olarak kullanılmaktadır.
Diğer isimler: Bodı.rot, Mayasılotu, Yerselvisi.
