Etiket: Şifalı Bitki C

CEDVAR

Curcuma zedoaria Roscoe (Zingİberaceae) türünün tam halde veya dilimler halinde kesildikten sonra güneşte kurutulmuş rizomudur. Bitki Hindistan, Çin ve Doğu Hint adalarında yetiştirilir.

Dış görünüş: Bitki yuvarlak ve uzun olmak üzere iki değişik biçimde rizom meydana getirir. Bu nedenle ticarette “Yuvarlak cedvar” ve “Uzun cedvar” olmak üzere iki çeşit cedvar bulunur. Genellikle 4 cm kadar uzunlukta muntazam olmayan parçalar veya 1 -2 cm kalınlıkta dilimler halindedir. Rengi grimsi sarıdır. Kokusu baharlı olup zencefili andırır. Lezzeti biraz acıdır.

Bileşim: Uçucu yağ ve rezin taşımaktadır.

‘Etki ve kullanılışı: İştah açıcı, uyarıcı, idrar arttırıcı, balgam ve gaz söktürücü etkilere sahiptir. Halen bilhassa baharat olarak kullanılmaktadır.

Dallimore, W. and Jackson. A. B.: A handbook of Coniferae, incîuding Ginkgoaceae 179, London (1948).


Kullanılış şekli: Toz 0.5-1 gr, günde birkaç defa alınır. Dekoksiyon (% 2-5) günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Ceduvar, Zidvar, Zalumba kökü, Zurumbaz

ÇAM KATRANI

Siyah veya koyu esmer renkli, özel kokulu ve acı lezzetli ve kıvamlı bir sıvıdır. Fenol türevleri ve reçine asitleri taşır.

Dahilen solunum sistemi ve idrar yolları hastalıklarında antiseptik olarak, hap halinde, günde 1-1.5 gr alınır. Aynı miktar süt içinde eriterek de kullanılabilir. Haricen birçok cilt hastalığına karşı merhem halinde kullanılmaktadır. Bugün bilhassa hayvanlarda görülen cilt hastalıklarına karşı haricen kullanılır.

Bu drog yerine bazen Andız veya Sedir katranı kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Bitkisel katran, Kara katran, Kalın katran.

ÇEKEM

Viscum albüm L. (Loranthaceae) türünün kurutulmuş meyvalarıdır. Bu tür, ağaçlar (bilhassa elma ve armut) üzerinde parazit olarak yaşar. Kışın yapraklarını dökmez, Taze meyvalar bezelye büyüklüğünde ve parlak beyaz renklidir. Yapışkan bir madde taşır. Bu madde çubuklar üzerine sürülür. Bu şekilde küçük kuşları yakalamak için “Ökse” yapılır. Bu nedenle bu bitkiye “Ökseotu” ismi de verilmektedir (4). Çekem halen Siirt ve Mardin (Derik) bölgelerinde elde edilmektedir.

Kuru meyvalar siyahımtırak renkli, üzeri buruşuk, kokusuz ve tadsız taneler halindedir. Tedavide kurutulmuş meyvalar veya yapraklı dallar kullanılmaktadır.

Bitki rezin, saponinîer. organik asitler ve alkaloitler taşımaktadır.

Meyva ve yapraklı dallar (Herba Visci albi)’in kabız, idrar arttırıcı, kusturucu, kuvvet verici ve tansiyon düşürücü etkileri vardır. Bilhassa infus-yon (% 1-2, günde 2-3 bardak) halinde kullanılır. Bu bitkinin hulâsasını taşıyan ve tansiyon düşürücü olarak kullanılan birçok müstahzar bulunmaktadır.

Meyvaların yakı sakızı ile ezilmesi sonucu elde edilen karışım, Güneydoğu Anadolu bölgesinde (Gaziantep, Urfa, Van) yakı halinde romatizma ağrılarının giderilmesinde kullanılmaktadır. Etkili ve zararsız bir ilâçtır.

ÇÖRTÜKOTU

Echinopkora (Umbelliferae) türlerinin çiçekli ve yapraklı dallarıdır. Anadoluda iki tür kullanılmaktadır. rı. . .‘ .

E. tenuifolia h. subsp. sibthorpiana (Guss.) Tutin (Syn: E. sibthorpiana (Guss.Tamamsch.) (Çörtük, Tarhanaotu): 20-50 cm yükseklikte, çalı görünüşünde, dikensiz, yumuşak tüylü, iki veya çok yıllık bir bitkidir. % 0.20-0.95 (1) veya % 1.3 (3) oranında uçucu yağ taşıdığı bildirilmiştir.

Uçucu yağın bileşimi K.H.C. Başer ve ark. tarafından İncelenmiştir (4).

. Bu tür, İzmir bölgesinde, tarhana hazırlarım asında koku verici olarak kullanılır. Şvelyn Lyle Kalça Hippomaraîhrum cristatum (DC.) Boiss. (Syn: Cachrys echinophora Guss.) türünün de aynı maksat İçin kullanıldığını kaydetmektedir (2).

E. îournefortii Jaub. et.Spach (Syn: E. anatolica Boiss. et Heldr.) (Dikenli çörtük): 20-40 cm yükseklikte, çalı görünümünde, dikenli ve çok yıllık bir bitkidir. % 0.04-0.05 arasında uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (1).

Her iki tür çörtük, yara iyi edici etkiye sahiptir. Dahilen infusyon (% 5) halinde mide ülserine karşı kullanılır. Turşulara koku vermek için yaprakları turşu kavanozları içine konulmaktadır.

Diğer isimler:’Çorduk, Çövürdük, Çöyürotu,.

CENTİYANE KÖKÜ

Gentiana lutea L. (Gentianaceae) türünün sonbaharda toplanıp güneşte kurutulmuş kök ve rizom-larıdrr. Bu tür 100-120 cm yükseklikte, san çiçekli, çok yıllık ve otsu bir dağ bitkisidir (Resim: 35 ve 36). Orta Avrupa dağlarında yaygındır. Türkiyede nadir olarak bulunur (Bursa-Uludağ, Ödemiş, Boz-dağ). Daima 1500 m yüksekliğin üstünde rastlanır. Çok toplama nedeniyle bu tür memleketimizde çok azalmıştır.

Dış görünüş: 10-20 cm ve bazen daha uzun, 1-3 cm çapında, silindir biçimli parçalar halindedir. Dış yüzünde esmer san renkli ince bir mantar tabakası bulunur. Hoş ve özel kokulu, önce tatlımsı, sonra acı -lezzetlidir.

Bileşim: Yağ, pektin, tanen ve acı glikozitler (gentiopikrin) taşımaktadır.

1 – Baytop, T. ve Sütlüpınar, N.: Rhamnus oieoides L. subsp. graecus (Bois$. et Reut.) Holmboe kabukları ndaki antrasen türevleri üzerinde araştırmalar – İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 13: 1 (1977).

Etki ve kullanılış: Zehirli olmayan çok iyi bir acı ilâçtır. Sindirim sistemi sinirlerinin uçlarını uyararak ifrazatı arttırır ve iştahı açar. Eskiden ateş düşürücü olarak da kullanılmıştır. Haricen yara iyi edici olarak kullanılır. Alyuvarları arttırıcı bir etkisi olduğu gösterilmiştir.

Kullanılış şekli: Toz 0.2-1 gr, günde 2-3 defa, hap haiinde. İnfusyon (% 2-5), günde 2-3 bardak. Daima yemeklerden önce alınmalıdır. Haricen cerahatli yaralar koyu dekoksiyon (% 10) ile yıkanır.

1945 yıllarında, Uludağda yetişen bitkilerin köklerinden bir sulu hulâsa hazırlanarak ticarete çıkartılmıştır (1). Bugün böyle bir üretim yoktur. Az miktarda centiyane kökü İzmirden dış ülkelere satılmaktadır.

Diğer isimler: Centiyan (Arapçadan), Cintiyâne, Defneyezit, Güşadotu (Farsçadan), Kantaron-u kebir, Sarı gentiyan, Sivri kökü (Bozdağ).;

Aşağıda isimleri yazılmış olan türlerin toprak üstü kısımları, centiyane kökü gibi, iştah açıcı ve ateş düşürücü olarak kullanılmaktadır.

G. asclepiadea L. (Mavi centiyan, sütlü güşadotu): 100 cm kadar yükselebilen, mavi çiçekli bir türdür. Çiçekler genellikle 5 loblu, Korolla mavi veya koyu mavi renkli. Yapraklar sivri uçlu. Bilhassa Kuzey Anadolu bölgesi dağlarında bulunur.

G. cruciata L. : 50 cm kadar yükseklikte, mavi çiçekli bir türdür. Yapraklarının küt olması ile yukarıdaki türden ayrılabilir. Korolla genellikle 4 lobludur. Kuzey ve İç Anadoluda yetişmektedir.

Çiçekli dalları Doğu Anadolu bölgesi (Gaziantep, Erzurum, Urfa) aktarlarında demetler halinde satılır.

Menyanthes trifoliata L. (Acıyonca, Suyoncası):

Yaprakları üç yaprakçıklı, çiçekleri soluk pembe renkli olan bir su bitkisidir. Bataklık yerler ve göl kenarlannda yetişir. Kuzey ve Doğu Anadoluda göl kenarlarında bulunmaktadır.

Yapraklan (Folium Menyanfbidis) Avrupada kuvvet verici, iştah açıcı ve ateş düşürücü olarak kullanılır. Anadoluda kullanılışına rastlanılmamıştır.

Açı maddeler (menyantin, gentianin) taşımaktadır.