Peganum harmala L. (Zygophyllaceae) türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 70 cm kadar yükselebilen, tüysüz, parçalı yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık ve çalı görünüşünde bir bitkidir (Resim: 68). Orta Anadoluda geniş alanlar kaplar (3).

Dış görünüş: Meyva bir nohut büyüklüğünde ve çok tohumlu. Tohumlar 3-3.5 mm uzunlukta, hafifçe kanatlı, piramit biçiminde, üzeri pürtüklü ve kırmızımtırak esmer renkli, kokusuz ve hafif acı lezzetlidir.

Bileşim: Sabit yağ ve % 4-7 oranında alkaloit (harmin, harmalin, harmol ve diğerleri) taşımaktadır (4).

Etki ve kullanılış: Tohum ve kök kurt düşürücü, adet söktürücü, uyuşturucu, terletici ve yatıştırıcı etkilere sahiptir. Dahilen infusyon (% 2-5) halinde alınır.

Urfa bölgesinde tohumlar, kavrulduktan sonra, dahilen basura karşı kullanılmaktadır.

Meyvalannın, sıra ile ipe dizilmesi ile, değişik şekilli nazarlıklar yapılır (Resim: 67). Bu nazarlıklar Orta Anadoluda pek çok köy evinde bulunur (5).

Tohumları nazara uğradığı sanılan kişilerin tütsülenmesinde kullanılan drogların başında gelir. Şahsı tütsülemek için bir miktar üzerlik tohumu ateşe atılır, nazara uğramış olduğundan korkulan kimse, başını, ayaklarını ve kollarını, meydana gelen dumana tutar. Küçük çocuklar annelerinin kollarında dumandan geçirilerek tütsülenir.

Tohumlardan Cezayirde “Türkiye kırmızısı” ismi verilen ve kumaş boyamakta, haslığı nedeniyle çok değerli olan, kırmızı renkli bir boyar madde elde edilir (6).

Diğer isimler: Yabani sedefotu.

uzum

(Fructus Vitis mınuta,

Kuru üzüm şekerler, organik asitler ve tanen taşımaktadır.

Tedavide kullanılan kuru üzümler iki cinse ay-

nlmaktadır.

Yazıcı, Z. ve Akcasu, A.: Sorbus domestica L. bitkisinin yapraklanma içerdiği aktif maddelerin tavşan ve farelerde kan

şekeri düzeyine etkileri – IV. Bitkisel İlâç Hammaddeleri Toplantısı, bildiriler 133, Eskişehir (1983).

Gökşin, A.: Türkiye’de doğal olarak yetişen Üvez {Sorbus L.) taksonlannın yayılışları ile önemli bazı morfolojik ve

anatomik Özellikleri üzerinde araştırmalar – Ormancılık Araştırma Enst. Yay. No. 120, Ankara (1982).

Elgin, N.: Les caracteres morphologiques et anatomiques du Peganum harmaîa L. – İstanbul Üniv. Fen Fak. Mecm. seri B

15:333(1950).

Kutlu, H. ve Amal, H.: Türkiyede yetişen Peganum harmaİa L. üzerinde kimyasal araştırmalar ; İstanbul Üniv. Ecz. Fak.

Mecm. 3: 133(1967).

Emeksiz, A.: Kültürümüzde üzerlik-İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Derg. 28:229 (1998).

1  – Büyük kuru üzüm (Uva Passa majör),

2 – Küçük kuru üzüm (Uva Passa minör).

Tedavide taze üzüm de kullanılmaktadır, Genellikle taze üzümün sıkılması ile elde edilen usareler koy ulaştırılarak kuvvet verici ve gıda olarak kullanılır.

Üzümün sıkılması ile elde edilen usareye “Şıra”, bunun ısıtılarak koy ulaştırılması ile elde edilen şekle “Pekmez”, bunun da kesifleştirilmesi ve renginin açılması ile “Bulama” elde edilmektedir.