Kategori: Sağlık

HORASANI

A. cina Berg. ve santonin taşıyan diğer Artemisia türlerinin çiçek tomurcuğudur. Bu tür, çalı görünüşünde, çok yıllık, küçük bir bitkidir. Türkistan steplerinde yetişir.

Dış görünüş: 1-4 mm uzunlukta, sarımsı esmer veya yeşilimsi esmer renkli tanelerdir. Kâfura benzer kokulu ve acı lezzetlidir.

Bileşim: Uçucu yağ (% 2-3), rezin, artemizin ve santonin taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: İyi bir kurt düşürücüdür. Bilhassa barsak solucanlarına ve kurtlarına karşı etkilidir. Yassı barsak parazitlerine (şerit) etkisi çok zayıftır. Bu drog barsak parazitlerini ekseriya öldürmez ve fakat adelelerini felç ederek hareketsiz bırakır. Bu nedenle hareketsiz kalan parazitleri dışarı atmak için bir müshil (Hİntyağı) verilmelidir. Tesir 3 gün sonra görülür. Baş ağrısı ve kusma gibi zehirlenme belirtileri görülünce, drogun alınması bırakılmalıdır.

Kullanılış şekli; infusyon (% 1) günde 3 bardak içilir ve buna 3 gün devam edilir. Toz erginlerde günde 1-5 gr, çocuklarda, 5-10 yaş arasındakilere günde 2-3 gr verilir. İki yaşından küçük çocuklara verilmez. Lezzeti hoş olmadığından bal veya reçel ile karıştırılarak alınır. Çocuklar için aşağıdaki formül uygundur.

Horasani (ince toz halinde) Bal

3gr 30 gr

Horasani bal ile karıştırılır ve elde edilen karışımdan üç gün kahvaltıdan sonra birer çay kaşığı alınır.

Drogun etkili olabilmesi için taze olması gerekmektedir. Hekirftin. tavsiyesine uyularak ve kontrolü altında kullanılması gereken droglardan biridir.

Diğer isimler: Şeyhhorasani, Halep horasanisi, Doğu horasanisi.

PEYGAMBERÇİÇEĞİ

Centaurea cyanus L. (Compositae) türünün kurutulmuş çiçek durumlarıdır. Bu tür 20-60 cm yükseklikte, bir yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar tüylü, diptekiler parçalı. Çiçekler mavi renkli, dalların ucunda kapitulumlarda toplanmış. Batı ve Güneybatı Anadoluda yaygındır.

Renk maddeleri, acı maddeler, sabit ve uçucu yağ taşır.

İshal kesici, kuvvet verici, iştah açıcı ve göğüs yumuşatıcı etkileri nedeniyle, infusyon halinde {% 5) dahilen kullanılır. Haricen saç kepeklenmesine ve göz hastalıklarına karşı kullanılmaktadır. İnfusyon ile, baş yıkanır ve gözler banyo yapılır.

C. behen L. (Ak behmen, Zerdali dikeni): 50-150 cm yükseklikte, çok yıllık, tüysüz ve otsu bir bitkidir. Yapraklar parçalı. Çiçekler sarı renklidir. Doğu Anadoluda bulunmaktadır

Çiçekler, mjdevi ve adet getirici olarak kullanıla .

C. calcitrapa L. (Çobankaldıran, Timurdikeni): 20-80 cm yükseklikte, bir veya iki yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar parçalı, parçaların kenarları dişli. Çiçekler soluk pembe renkli ve birçoğu bir arada bir kapitulumda toplanmış. Kapitulumun brakte-lerİ diken halinde, ince, uzun ve batıcı. Kuzeybatı Anadoluda yetişen bir bitkidir.

Acı maddeler taşımaktadır.

İnfusyon halinde (% 2-6) dahilen ateş düşürücü olarak kullanılır.

Anadoluda yaygın ve yukarıdaki türe çok yakın olan C. ibcrica Trev. ex Sprengel türü de aynı maksatlar için kullanılmaktadır.

C. jacea L. (Çayır pergamberçiçeği); 30-90 cm yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar tam, sapsız veya kısa saplı. Çiçekler morumsu kırmızı renkli. Çayırlarda yetişir. Kuzeydoğu Anadoluda bulunmaktadır.

Bitki ateş düşürücü, adet getirici, kabız ve iştah açıcı olarak kullanılmaktadır.

RAVENT KÖKÜ

Rheum ojjicinale Baillon ve buna yakın diğer Rheum türlerinin (Polygonaceae), kabuğu soyulduktan sonra kurutulmuş olan rizomlandır. Ravent elde edilen türler 1-2 m yükseklikte, büyük yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık otsu bitkilerdir. Kuzey Çin ve Tibet bölgeleri dağlarında yabani olarak yetişir veya yetiştirilir.

Dış görünüş: Yassı, silindir veya koni biçiminde, 7-10 cm uzunluk ve 3-6 cm kalınlıkta, sert, ağır, kırmızımtırak sarı veya kırmızımtrak esmer renkli parçalardır. Kokusu ve tadı hafif özeldir.

Bileşim: Etkili madde olarak tanen (% 5) ve ant-rasen türevleri (% 3-5) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Çok eski dönemlerden beri te-

davide kullanılan bir drogdur. Etkisi, alınan miktara bağlıdır. Küçük miktarlarda (0.10 gr civarında) midevi ve kabız, daha yüksek miktarlarda (0.50-2 gr) müshil olarak etki gösterir. Bu miktarlarda alındığında 5-10 saat içinde, ağrısız veya hafif ağrılar ile, ishal meydana getirir. Tesirinin yumuşak olması ve tahriş yapmaması nedeniyle ihtiyarlar ve çocuklarda başarı ile kullanılır. Basuru olanlarda ve gebe kadınlarda kullanılması zararlıdır.

Kullanılış şekli: Tozu hap halinde veya güllaç içinde alınır. İnfusyon (% 1) günde 2-3 bardak içilir. Ravent şurubu, müshil etki için, günde 1-2 çorba kaşığı verilir. Bilhassa çocuklarda müshil olarak kullanılmaktadır.

Bu şurup şöyle hazırlanır: 90 gr parçalanmış ravent kökü, 500 mi suda 12 saat tutulur. Bu müddetin sonunda bezden süzülür. Ayrılan sıvı kısma ağırlığının iki misli şeker konulur, bir taşım kaynatılır ve sıcak iken bezden süzülür.

Eskiden Çin ravendi Avrupaya deniz yolu veya kervanlar ile kara yolundan yollanırdı. Kervanlar Avrupaya gelmgk için Rusya, İran, Suriye veya Türkiye üzerinden geçerlerdi. Bu nedenle bir zamanlar Avrupa piyasasında, ravendin geliş yoluna bağlı olarak, Rus ravendi, İran ravendi; Suriye ravendi veya Türkiye ravendi gibi İsimler kullanılırdı. Bugün bu biçimde bir ayrım yapılmamaktadır.

XVII. yüzyılın başlarında İstanbul aktarlarında Râvend-i Çinî (Çin ravendi) ve Râvend-i Rûmî (Anadolu ravendi) olmak üzere iki cins ravent bulunuyordu. 1640 tarihli Narh Defterinde Râvend-i Rûmî’nin Keşiş dağları (Uludağ)’dan geldiği kayıtlıdır (1). Bu bölgede herhangi bir Rheum türü yetişmediğine göre bu isim altında satılan drogun bir Rumex (Labada) türünün kökleri olduğu kanısındayız.

Hekimbaşı Mustafa Feyzi Efendi de bu drogun labada kökü olduğunu kaydetmektedir (2).

, Diğer isimler: Ravendrizomu.

REZENE MEYVASI

Foeniculum vulgare Miller (Umbelliferae) türünün olgun meyvasıdır. Bu tür 1-1.5 m yükseklikte, sarı çiçekli, yaprakları iplik biçiminde parçalı, çok senelik otsu bir bitkidir. Kuzey Anadolu bölgesinde yabani olarak bulunmaktadır. Meyvalan tatlı lezzetli olan subsp. vulgare (Syn: F. dulce Miller) yetiştirilir ve drog bu alttürden elde edilir

D’Ş görünüş: 6-10 mm uzunlukta ve 1.5-4 mm genişlikte, silindir biçiminde, çok defa biraz kıvrık, tüysüz, genellikle saplı, esmerimsi yeşil veya yeşilimsi sarı renkli tanelerdir. Baharlı kokuiu ve hafif

yakıcı lezzetlidir.

Biledim:. Sabit yağ ve uçucu yağ (% 3-7) taşımaktadır.

İstanbul aktarlarında satılan meyvalarda % 1-1.2 oranında uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (3).

Etki ve kullanılış: Midevi, gaz soktürücü ve süt arttırıcı etkilere sahip bulunmaktadır. Yaprağı yara iyi edici, kökü ise idrar arttırıcı olarak kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: Toz 0.5-1 gr, hap halinde, günde birkaç defa. İnfusyon (% 2), günde 2-3 bardak. Bu şekil bilhassa süt çocuklarında gaz oluşmasını önlemek yönünden etkilidir. Avrupa ülkelerinde, Anasona tercihen kullanılmaktadır.

Bitkinin yapraklı genç gövdeleri, bilhassa Ege bölgesinde gıda olarak kullanılmaktadır (4,5).

Diğer isimler: Arapsaçı, İrziyan, Mayana, Raziyane (Farsça Raziyana kelimesinden), Tatlı rezene.

ROKA

Eruca sativa Miller (Cruciferae) türünün taze yapraklarıdır. Bu tür 1-2 yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar loblu ve dişli kenarlı ve tüylü. Çiçekler sarımtırak veya beyazımtırak renkli esmer veya morumsu çizgili. Sebze olarak bahçelerde yetiştirilir.

Yapraklar bir glikozitin parçalanma ürünü olan yakıcı lezzetli bir uçucu yağ ve vitamin C taşımaktadır, Vitamin C miktarı oldukça yüksek olup 100 gr taze yaprakta 150 mgr miktarını bulur.

Taze yapraklar uyarıcı, kuvvet verici ve öksürük kesici olarak, bilhassa salata halinde Kullanılmaktadır.

Tohumları (Semen Erucae) da aynı etkilere sahiptir.

Bkz. Keten tohumu.

I – Bııyiop, T: Farmakognozi ders kitabı 2: 90, İstanbul (1974).

2- Lccieru, L.: Trailc des simples par İbn Ei-Beithar 2: 190, Paris (1881).

3  – Baylop, T. ve Ö2türkmen, L.: Türkiye’de yetişen bazı Umbelliferae türlerinin meyvalarmın uçucu yağları üzerinde

ara^tırmaiıır- İstanbul Ecz. Fak. Mecm. 23: 79(1987).

4  – Kalças, E.L.: Food from the fields 30, Bornova (1980).

5  – Çoiaküğİu, M. ve Tömek, S.: Ege bölgesinde bazı yenebilen olların bileşimi 16, Bornova-İzmir (1975).