Kategori: Sağlık

FESLEĞEN

Ocimum basilicum L. (Labiatae) türünün yapraklı ve çiçekli dallarıdır. Bu tür 10-40 cm yükseklikte, beyaz veya pembe çiçekli, bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Vatanı Hindistan olmakla beraber, bugün bütün Akdeniz bölgesi ülkelerinde ve Türkiyede (Güney Anadolu) yetiştirilmektedir.

Dış görünüş: Çiçekli ve yapraklı dallardan ibarettir. Yapraklar basit, saplı, 2-6 cm uzunlukta, oval biçiminde, kenarları seyrek dişli, özel kokulu ve baharlı lezzetlidir.

Bileşim: Uçucu yağ (% 0.2-0.4) taşımaktadır. Uçucu yağ içinde estragol, ögenol, sineol vs. bulunur.

Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı, midevi, idrar arttırıcı ve gaz söktürücü etkilere sahiptir. Bahar olarak da kullanılır. Tohumlan da aynı etkilere sahiptir.

Güney Anadolu (Antalya) pazarlarında demetler halinde satılır. Nane gibi yemeklere lezzet ve koku vermek için kullanılır.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 1-2), günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Fesliyen, Peslan, Reyhanotu.

O. minimum L. (Küçük fesleğen, Saksı fesleğeni): Yapraklarının küçük (1-2 cm uzunlukta) olması İle yukarıdaki türden ayrılır. Bu tür memleketimizde bilhassa saksılarda yetiştirilir ve saksı pencere Önüne konulur. Penceresinde fesleğen saksısı bulunan evde “Gelinlik çağında bir kız” olduğu anlaşılır.

Yapraklan koku verici olarak kullanılır.

GIVIŞGANOTU

Silene vulgaris (Moeiıch) Garke (Caryophylla-ceae) türünün çiçekli dallandır. Bu tür 80 cm kadar yükselebilen, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Çiçek

1 – Baytop, A. ve Saraçoğlu, M.: Systematic studies on annual Papaver species of Turkey – İstanbul Ecz. Fak. Mecm. 18: 25 (1982).

ler 5 parçalı, korolla beyaz renkli, kaliks şişkin. Yapraklar karşılıklı ve sapsızdır. Memleketimizde 3 varyetesi bilinmektedir. Anadoluda yaygın bir bitkidir.

Saponin taşır.

Kökleri ve toprak üstü kısımları, infusyon halinde (% 5), idrar kesesi ve yolları hastalıklarında kullanılmaktadır.

Güney Anadolu dağ köylerinde (Akseki, Elmalı), çiçek açmadan Önce, yaprakları toplanır ve pişirilerek yenilir. Bu bölgede aşağıdaki deyim yaygındır.

Etler İçinde keklik eti.

Otlar içinde gıvışgan otu.

Diğer isimler: İbiş-gıbış. Yapraklan ezildiğinde bir ses vermesinden ötürü bu isim verilmiştir.

S. penduia L. (Nahil çiçeği, Nakil çiçeği): 50 cm kadar yükselebilen, bir yıllık, kırmızı çiçekli ve otsu bir bitkidir. Güney Anadolu bölgesinde yabani olarak bulunur ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.

GILABURU MEYVASI

Elder fruit)

Viburmım opulus L. (Caprifoliaceae) türünün kurutulmuş olgun meyvaîarıdır. Bu tür 2-4 m yükseklikte, kışın yapraklarını döken, beyaz çiçekli bir ağaççıktır. Yapraklar 3-5 parçalı, yeşil renkli. Bu renk sonbaharda kırmızıya döner. Çiçek durumu 5-10 cm çapında. Dışta steril, içte ise fertil çiçekler bulunur. Kuzey ve Orta Anadoluda orman kenarlarında bulunur. Bahçelerde süs bitkisi olarak da

tiştirilmektedir (Kayseri). .

Dış görünüş: Meyvalar toparlak, kırmızı renkli, tek tohumlu ve 8 mm kadar boyda, kokusuz ve lezzetsizdir.

Bileşim: Renk maddeleri, tanen ve organik asitler (izovalerian asidi) taşımaktadır.

Etki ve kullanılışı: İdrar arttırıcı, müshil ve yatıştırıcı etkilere sahiptir. Safra ve karaciğer hastalıklarına karşi, Orta. Anadolu bölgesinde, meyvaların usaresi kullanılmaktadii. Meyvalar yemiş olarak da yenilmektedir.:

Avrupa ülkelerinde bilhassa çiçekleri veya gövde kabuğu kabız, idrar arttırıcı” ve yatıştıncı olarak kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: Meyvalardan hazırlanan infusyon (% 2-3) günde 2-3 bardak içilir. Orta Anadolu bölgesinde (Kayseri) taze meyvalann sıkılması ile elde edilen usare veya, meyvaların bir ay kadar suda bırakılması ile elde edilen, meyva turşusu kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Dağdığan ağ.

V. opulus L. var. sîerilis DC. (Kartopu): Bütün çiçekler sterildir. Meyva vermez. Bahçe ve parklarda süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

V. tantana L. (Germişek): Meyvalan olgunlukta siyah renklidir. Ünlü Sivas ağızlıkları bu türün dallarından yapılmaktadır. Ağızlık yapımında kullanılan dallar Tokat ve Niksar bölgelerindeki ormanlardan elde edilmektedir (1).

1 – Baytop, T.: Türkçe bitki adlan sözlüğü 119, Ankara (1997).

Panax ginseng C. A. Meyer (Araliaceae) türünün kökleridir. Bu tür 100 cm kadar kazık köklü, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Uzak Doğu ülkelerinde (Çin, Japonya, Kore vs.) yabani olarak bulunur ve aynı zamanda yetiştirilir.

10 yıldan daha yaşlı kökler ilâç elde etmekte kullanılır. Kökler çatallı ve etlidir.

Bileşim: Glikozitler (panaksozid’ler), saponin-ler ve (D grubu vitaminler ve hormona benzer maddeler) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Kalp kuvvetlendirici ve yorgunluğu giderici özellikleri vardır. 2000 yıldan beri Cinde cinsel yetmezliğe karşı kullanılmaktadır. Köklerden hazırlanan müstahzarlar bugün Avrupada bilhassa gençliği muhafaza edici ve cinsel kudreti arttırıcı olarak geniş mikyasta kullanılmaktadır.

Memleketimizde henüz tanınmamakla beraber, Avrupadan özel olarak getirtilen, ginseng müstahzarları meraklılarca kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: Toz, yemeklerden hemen sonra bir defada 1 gr.

AK GÜNLÜK

Kuzey Afrika (Arabistan, Somali) kökenli drog-lar damla veya ceviz biçiminde, Hindistan kökenli olanlar ise reçine görünüşve kokusundadır. ,

Zamk, organik asitler ve uçucu yağ taşır. Alkolde kısmen çözünür. Su ile ezildiği zaman süt renkli bir emülsiyon verir. Parlak bir alev, hoş kokulu ve beyaz renkli bir duman vererek yanar.

Hippokrates döneminden beri tanınan bir drogdur. Dahilen hap halinde (günde 1-4 gr) kuvvet verici, yatıştırıcı, kabız, idrar arttırıcı, adet söktürücü, adet getirici ve romatizma ağrılarını dindiricî olarak kullanılmaktadır. Bugün bilhassa mabetlerde tütsü olarak kullanılır. .

KARA GÜNLÜK (Cortex Styracis, C. Thymiamatis): Liquidambar orienîalis Miller (Hamamelidaceae) türünün gövde kabuklarından sığala yağı elde edildikten sonra geriye kalan kabuklardır. Şerit veya ince levhalar halinde, kızıhmsı esmer renkli, özel ve kuvvetli kokulu parçalar halindedir.