Papaver somniferum L. (Papaveraceae) türünün, olgunlaşmadan az önce, toplanıp güneşte kurutulmuş ve tohumlan çıkartılmış kapsülüdür. Bu tür 30-100 cm yükseklikte, hemen hemen tüysüz, sütlü, bir yıllık ve otsu bir kültür bitkisidir (Resim: 65). Yapraklar dişli kenarlı. Çiçekler büyük, dalların ucunda tek başına, beyaz veya mor renkli. Mey-va küre veya fıçı biçiminde, çok tohumlu, stigma-nm altında delikler ile açılır (Açık haşhaş) veya açılmaz (K(jr haşhaş). Tohumlar küçük, böbrek biçiminde, üzeri ağımsı, deve tüylü veya mor renkli. Birçok alttür ve kültür formu bulunmaktadır. Memleketimizde afyon elde etmek için kör haşhaş ekimi yapılır (3). Eskiden haşhaş ekimi bütün Anadoluda yapılıyordu. Bugün yalnız Orta Anadoluda yetişti-

rilmektedir.

Toprak Mahsulleri Ofisi Kanuûtr (24 Haziran 1938, No. 3491)’nun 18. madddesi (18.8-1971 tarih ve 1470 sayı ile değişik) uyarınca Türkiyede haşhaş ekimi izne bağlıdır.

‘Tesbit ve ilân edilen yerler dışında tohum, süs bitkisi ve ham afyon üretimi maksadıyla haşhaş ekilmesi yasaktır. Bu yasaklara aykırı hareketlerin takibi, kontrolü ve kovuşturması mahalli idare âmir liklerincç ^yapılır”.

Dış görünüş: Küre veya fıçı biçiminde, soluk sarı renkli, 4-5 cm çapında, tepesinde 10-20 ışınlı (stigma) bir tabla bulunan bir kapsüldür. Kolaylıkla kırılır, hafiftir, içi bölmeli ve çok tohumludur. Taze iken özel bir kokusu ve tadı vardır. Kurutma ile özel kokusunu kaybeder.

Bileşim: Afyon alkaloitileri (morfin, kodein, narkotin, papaverin ve diğerleri) taşımaktadır. Olgun kapsüller (Fructus Papaveris maturi)’deki morfin miktarı % 0.20-0.40 arasında değişmektedir.

Etki ve kullanılış: Haşhaş başında hafif bir ağrı kesici ve uyutucu etki bulunmaktadır. Bu nedenle dekoksiyonu (% 2-5), gargara halinde, diş ağrılarına karşı ve diş çekildikten sonraki ağnian dindirmek için kullanılır.

Anadolunun bazı bölgelerinde haşhaş başından hazırlanan dekoksiyonlar çocukları uyutmak için kullanılmaktadır. Bu şekilde kullanılış, bilhassa küçük çocuklarda, çok tehlikelidir. Ölüm jle sonuçlanan zehirlenmeler yapabilir.

Aynı maksat için İstanbul aktarlarında, eskiden, afyon ile hazırlanmış bir macun “çocuk macunu” ismi altında satılırdı. Bu macun da haşhaş başı gibi ölümle sonuçlanan zehirlenmelere sebep olabilir (4).

Diğer isimler: Haşhaş kabuğu.

1  – Evliya Çelebi: Seyahatname (Türkçeleştiren : Z. Danışman) 8: 156, İstanbul (1970).

kitaplarda yazılı olup halk tarafından kullanılmamaktadır.

4 – Levy, N.: Relation de deux cas d’empoisonnement – Journa! de ia Societe de Pharmacie de Constantinople 1:311 (1879).