likte, sert tüylü, açık mavi çiçekli, bir yıllık, otsu bir bitkidir. İstanbul civarı ve Kuzey Anasıelu böl-gesinde yetişmektedir.

Tanen, uçucu yağ, nitrat tuzlan, müsilaj, sapo-nin v&,rezin taşımaktadır.

İdrar arttırıcı, terletici, kan temizleyici, yumuşatıcı ve ateş düşürücü etkilere sahiptir. Dahilen in-fusyori (% 5) halinde kullanılır.

Yapraklar sebze olarak kullanılır… – ‘-.-.

Diğer isimler : Sığırdili, Zembilçiçeğı. ■

Trachyst&mon orientaHs (L.) G. Don (Acı hodan, Doğu hodanı): 30-40 cm yükseklikte, toprak altında siyah renkli ve yumru biçiminde rizomu bulunan, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Çiçekler kırmızımtırak mavi renkli. Yapraklar sert tüylü, tabandakiler uzun saplı, gövdedekiler sapsız. İstanbul civarında ve Kuzey Anadolu bölgesinde, kayın ormanları altında yetişir.Etkisi yukarıdaki tür gibidir. 

Erken ilkbaharda, çiçek tomurcuklu ve yapraklı gövdeleri İstanbülun semt pazarlarında (Çarşamba, Fendik gibi) sebze olarak satılmaktadır. Fiyatı ıspanak fiyatı ile aynıdır. Yumurta veya pastırma ile birlikte yağda kavrularak yemek yapılır.

Sultan Abdülhamit II döneminde Yıldız sarayında baş bahçıvan olarak çalışmış bulunan Charles Henry bu bitkinin İstanbulda ıspanak gibi kullanıldığı hakkında etraflı bilgi vermiştir (1, 2,3). .

Diğer isimler: Hpdan, ispit, Kaldıran.

Cassia fistula L. türünün olgun meyvalandır. Bu tür san çiçekli, pennat yapraklı, büyük bir ağaçtır. Vatanı Güney Asya (Hindistan) olmakla beraber bütün tropikal bölgelerde yetiştirilir. Meyva silindir biiminde, 30-50 cm uzunlukta ve 3 cm kadar çapta, çukulata renkli, iç kısmı bölmeli ve 25-100 tohumludur.

Şekerler, pektin, müsilaj ve antrasen türevleri (% 1-3) taşımaktadır.

Ağrısız olarak etki gösteren hafif bir müshildir. 5-10 gramlık bir miktar müleyyin, daha yüksek miktarlar müshildir. Genellikle infusyon {% 5) halinde alınır. Yumuşak bir müshü olduğundan bilhassa çocuklarda kullanılabilir.

Ticarette özü (Pulpa Cassiae fîstulae) de bulunmakta ve meyva gibi kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Hint keçiboynuzu, Hiyarşembe (Arapçadan), Hıyanşember (1).

Vitex agnuscastus L. (Verbenaceae) türünün olgun meyvalarıdır. Bu tür, yapraklan el biçiminde parçalı, mavimsi renkli çiçekli, çalı görünüşünde bir ağaççıktır. Meyva küre biçiminde, 3 mm kadar çapında, sert, özel kokulu ve hafif acımsı lezzetlidir Bir Akdeniz bitkisi olup Anadoluda çok yaygındır.

Uçucu yağ ve rezin taşır. İzmir civarından toplanmış olan materyel (yaprak, çiçek, mevya kartşıtnı) de % 0.75 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır

Meyvalar infusyon (% 2-5) halinde, idrar arttırıcı, gaz söklürücü ve yatıştırıcı olarak kullanılır. Di-

yarbakır (Siverek) bölgesinde meyvalardan hazırlanan infusyonun doğumu önleyici etkisi bulunduğu iddia edilmektedir.

Batı Anadolu bölgesinde (Muğla) çiçek durumlarının âistilasypnundan elde edilen uçucu yağ, kekik yağı yerine, kullanılmaktadır. Meyva veya yaprak tozunun, yünlü kumaşları güvelere karşı koruduğu söylenmektedir.

Dalları sepet örmekt| ve kumaşları sarı renge boyamakta kullanılır.

Diğer isimler: Ayıd, Ayıt, Beşparmakotu, Hayıt tohumu.

Ricinus communis L. (Euphorbiaceae) türünün tohumlarından soğukta sıkma ve temizleme sonucu elde edilen sabit yağdır. Hintyağı ağacı, vatanı Hindistan olmakla beraber, Akdeniz bölgesi ve iklimi uygun diğer bölgelerde yetiştirilir. Güney Anadolu sahillerinde yabanileşmiş bitkilere rastlanmaktadır (Resim: 78).

Dış görünüş: Renksiz veya soluk sarı renkli, kıvamlı ve hafif kokulu bir yağdır. Alkolde kolaylıkla çözünür.

Bileşim: Bilhassa bir oksi yağ asidi olan ricino-leik asit taşır.

Etki ve kullanılış: İnce barsak üzerinde etki gösteren ve tahriş yapmayan bir müshildir. 15-30 gr’lık bir miktar, 6-10 saat sonra, sancısız 1-2 amel verir. Bu etki, duodenumda açığa çıkan ricinoleik asitten ileri gelir. Tahriş yapmadığından gebelere de verilebilir.

Kullanılış şekli: Yumuşatıcı olarak bir defada 2-10 gr, orta bir etki için 15-20 gr, tam bir etki için 30-40 gr alınır. Alınabilecek en yüksek miktar 50-60 gramdır. Çocuklarda yaş başına 2 gr verilir. Hoş olmayan tadını örtmek için kahve, limon veya portakal suyu veya bira içerisinde alınabilir.

Kesif sülfat asidinin hint yağına etkisi ile ‘Türkiye kırmızısı yağı” (Sodyum sülforicinoleat) ismiyle tanınan değerli bir bileşik elde edilir. Bu madde kökboya ve alizarin ile yapılan boyama ve baskılarda çok kullanılır..

Türkiyede hirttyağı bitkisi ziraatının oldukça eski olması muhtemeldir. Malatya, Diyarbakır ve Güney Anadolu mıntıkalarında tarla kenarlannda veya doğrudan doğruya tarlaya ekilmekte ve tohumlarından elde edilen yağ ekseriya aydınlatma maksadıyla kandillerde yakılmaktadır (3).

Zizyphus jujuba Miller (Rhamnaceae) türünün olgun meyvalarıdır. Bu tür 2-8 m yükseklikte, dikenli bir ağaçtır. Meyvası 1.5-3 cm uzunlukta, olgunlukta koyu kırmızı veya siyahımtırak renkli ve tatlı lezzetlidir. Yenilen meyvası için bilhassa Batı ve Güney Anadoluda yetiştirilmektedir.

MeyVâlarşçkerler, müsilaj, vitamin C ve pektin taşır.

Bilhassa Arap hekimleri tarafından göğüs yumuşatıcı, öksürük kesici müshil ve kan temizleyici olarak kullanılmış olan bir drogdur. Anadolunun bazı bölgelerinde (Kayseri) şeker hastalığına karşı da-kullanılmaktadır. Dal kabuğu ve yapraklan kabız ve midevi etkilere sahiptir.

Evliya Çelebi, Karabiga toprağının vasıflarından bahsederken, bu bölgede yetişen Ünnap ağacından şöyle bahsetmektedir (1).

“Beğenilen şeylerden bağ ve bahçelerinde unnap ağacı dünyayı tutmuştur. Unnap meyvası gayet meşhurdur. Bu şehir unnap suyu kutlandıklarında hunmak (boğmaca) ve diğeT boğaz, hastalığı olmazlar”.

Z. lotus (L.j “Lam. “(Yabani hünnap ağ.): 1-1.5 m yükseklikte, dikenli ve zigzag daüı bîr çalıdır. Meyva boyu 10 mm kadardır. Bu türün vatanı Cezayir olmakla beraber Adana bölgesinde bol olarak bulunmaktadır,

.Meyvalan yukarıdaki tür gibi kullanılır