Etiket: Şifalı Bitki A

AKASMA KOKU

Bryonia alba L. (Cucurbitaceae) türünün taze veya kurutulmuş köküdür. Bu tür yeşilimsi sarı çiçekli, dioik, tırmanıcı, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar kalp biçiminde, uzun saplı ve 5-7 loblu. Meyva 7-8 mm çapında ve olgunlukta Siyah renkli. Trakya, Kuzey Anadolu ve İç Anadoluda, orman atlarında ve çit kenarlarında, yetişir.

Kökler nişasta, şekerler, rezin, alkaloitler ve glikozitler (bryonin ve diğerleri) taşımaktadır.

Dahilen idrar arttırıcı ve kuvvetli müshil etkilere sahiptir. Toz (günde 0.5-3 gr) alınabilir. Taze kökler haricen romatizma ağrılarına ve basur memelerine karşı kullanılmaktadır.

1  – Baytop, A. ve ark.: Yalancı iki adamotu-İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 1: I (1965).

2 – İmbesi, A.: La “Scille.” depuis l’epoque des pharaons â nos jours, une plante medicamenteuse de tradition bien lointaine-

Hamdard25(l-4): 180(1982).

3  – Ünver, S.: Türkiyede (Scille) Adasoğani ilâcı tarihi hakkında  Tedavi Seririyatı ve Lab. Mecm. 3: 193 (1933).

Bazan bu drog yerine Tamus communis L. türünün köklerinin satıldığına da rastlanmaktadır (1). Her iki kök de aynı etkilere sahip bulunmaktadır

Diğer isimler: Beyaz yabankabağı, Binkulaç, îtkabağı, Semizkabak, Şeytanşalgamı, Ülüngür.

Anadoluda 4 Bryonia türü bulunmaktadır. Bunlar henüz kimyasal ve farmakolojik olarak incelenmemiştir.

ANDIZOTUKOKU

İnula helenium L.(Compositae) türünün kurutulmuş kökleridir. Bu tür 1-2 m yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar gövdenin üst kısmında sapsız, diptekiler 10-15 cm uzunluğunda saplı, lamina tam, kenarları dişli, üst yüzü biraz pürtüklü, alt yüzü yünlü gibi beyaz tüylü. Çiçekler san renkli ve dalların ucundaki büyük kapitulum durumlarda toplanmış. Hendek ve çit kenarları ile sulak yerlerde yetişir. Anadoluda birçok alttürü bulunmaktadır. Bunlar Kuzey ve Doğu Anadoluya yayılmışlardır. Parlak sarı renkli çiçekleri nedeniyle Avrupada bahçelerde süs bitkisi olarak ve drog elde etmek için yetiştirilmektedir.

Düzce ve Artvin bölgelerinden toplanan, subsp. orgyalis (Boiss.) Grierson kökleri, İstanbul aktarlarında satılmaktadır.

Dış görünüş: 1-3 cm çapında, üzeri buruşuk, açık esmer veya esmer sarımtırak renkli ve kolaylıkla kırılabilen çubuklar halindedir. Menekşeye benzer kokulu, acı ve batıcı lezzetlidir.

Bileşim: İnulin (% 40-45) ve uçucu yağ taşımaktadır. Uçucu yağda alantolakton ve türevleri bulunur.= : : –

Etki ve kullanılış: Eskiden çok kullanılan bir drog idi. Bu nedenle eski tedavi kitaplarında ismi çok geçer. Safra söktiirücü, idrar arttırıcı, öksürük kesici, göğüs yumuşatıcı, kuvvet verici ve kurt düşürücü etkileri vardır. Zehirli bileşikler taşımaması ve kabız etkisinin olmaması nedeniyle tehlikesiz bir drogdur.

Kullanılış şekli: İnfusyon (%2-5) günde 2-3 bardak veya toz günde 2-10 gr hap halinde alınır..

Diğer isimler: Andız kökü, Anduz kökü, İndus kökü.

Memleketimizde yetişen aşağıdaki İnula türleri de tedavi maksadıyla kullanılmaktadır.

/. dysenterica 1. (Syn: Pulicâjfia dysenterica (L.) Bernh.): 30-75 cm yükseklikte, dallı, tüylü ve kalın köklü bir türdür. Bilhassa Kuzey ve Doğu Anadoluda bulunur. Çiçekli dalları ve kökü dizanteriye karşı kabız olarak infusyon veya dekoksiyon (%3) halinde kullanılır. Zehirli bileşikler taşımadığından tehlikesiz bir drogdur.

/. heterotepis Boiss. (Kaya andızı): 15-40 cm yükseklikte, yünlü gibi sık tüylü, yapraklar tam ve saplı, çiçekler san renkli. Çok yıllık otsu bir bitkidir. Bilhassa kireçli kayalar üzerinde bulunur. Anadolunun Batı ve Güneyinde yaygındır. Yapraklı dallan infusyon halinde (%3) iştah açıcı ve basura karşı kullanlır.

/. viscosa (L.) Aiton (Yapışkan andız): 1-2 m yükseklikte, çalı görünüşünde, sarı çiçekli, yapışkan ve özel kokulu bir btfkidir. Yol, bataklık ve hendek kenarlarında bulunur. Bilhassa Güney ve Batı Anadoluda yaygındır. Taze. yapraklan yara üzerine konularak, yara iyi edici olarak kullanılır.

ARDIÇ KOZALAĞI

Juniperus communis L. (Cupressaceae) türünün olgun kozalaklarıdır. Bu tür 1-7 m yükseklikte, kışın yaprağını dökmeyen bir ağaççıktır. Yapraklar dar, sivri uçlu ve 6-18 mm uzunlukta. Meyva 6-9 mm büyüklüğünde, 3 tohumlu, önce yeşil ve olgunlukta parlak mavimsi siyah renklidir. Üzerinde ince bir mum tabakası bulunur. Orta Avrupada yaygın bir bitkidir. Memleketimizde yalnız Trakyada ve az miktarda bulunur (1).

Dış görünüşü: 5-8 mm çapında, küre biçiminde ve siyahımsı mor renklidir. Kokusu reçinemsi, tadı ise baharlıdır.

Bileşim: Şekerler (glikoz, sakkaroz), organik asitler, reçineli bileşikler, acı madde ve uçucu yağ (% 0.5-2) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Orta çağda her derde deva bir ilâç olarak bilinirdi. İdrar arttırıcı, terletici, mi-devi ve antiseptik özellikleri vardır. Dahilen yüksek miktarlarda veya uzun süre alındığında böbrekleri tahriş eder ve kanlı idrar gelmesine neden olur.

Halen bilhassa kozalak kullanılmaktadır. Eskiden odunu ve uçucu yağı da kullanılırdı.

Meyvalannın suda ezilerek fermentasyonu sonucu elde edilen karışımın distilasyonu sonucu “Gin” (Türkçe cin) denilen içki hazırlanır. Bu içki halen bilhassa kuzey ülkelerinde (İngiltere) kullanılmaktadır. 

Ardıç meyvası alındığında idrar menekşe kokusu kazanır. Bu nedenle eskiden Romalı kadınlar tarafından çok kullanılırdı.

Kullanılış şekli: İnfuşyon (% 1-2), günde 2-3 bardak içilir. Uçucu yağ, haricen romatizma ağrılarım dindirici olarak, 10 gr uçucu yağın 100 gr zeytin yağındaki karışımı ile ağrıyan yer ovulur. Uçucu .yağ dahilen günde 2-6 damla, suya veya kesme şekere damlatılarak, alınır.

Baytop, A.: Quelques notes sur la fiore de la Turquİe d’Europe, IV-îstanbul Ünîv. Ecz. Fak. Mecm. 8: 109 (1972).

XV

Diğer isimler: Ardıç tohumu, Cücek (Kayseri: Develi ve Adana: Belen köy, Bican).

Olgun kozalaklarında % 1.45 oranında uçucu yağ bulunmaktadır (1).

Bu türden elde edilen meyvalar, memleketimizde çok nadir olan J’.communis türünün meyvalan yerine kullanılabilir (1).

Katıştırma: Halen aktarlarda bu drog yerine J. oxycedrus L. (Katranardıcı) türünün kozalakları satılmaktadır. Bu türün kozaklarının olgunlukta 8-12 mm çapında (tıbbi olarak kullanılan drogdan daha büyük) ve kızılımsı kahve renkli olması ile tıbbi ardıç meyvasından kolaylıkla ayırt edilebilir.

ARPA

Hordeum disîichon L. (İki sıralı arpa), H. vulga-re L. (Çok sıralı arpa) ve bunlara yakın diğer türlerin (Gramineae) kabuğu soyulmuş meyvasıdır.

Arpa tanesi % 55-65 arasında nişasta taşımaktadır.

Dahilen infusyon halinde (%2) yumuşatıcı ve bilhassa idrar arttırıcı olarak kullanılır.

Çimlendirilmiş tanelerinde elde edilen “Malt hulâsası” taşıdığı karbonhidratlar ve enzimler nedeniyle çok iyi bir gıda meydana getirir. Bilhassa hastalıklardan sonra kuvvet verici olarak kullanılır. Malt hulâsası bira yapımında kullanılan bir ilkel maddedir ve halen memleketimizde bol miktarda elde edilmektedir. Arpa viski eldesinde de bir ilkel maddedir.

Kavrulmuş arpa tanesi kahve yerine kullanılır.

ASPİR ÇİÇEĞİ

Carthamus îinctorıus L. (Compositae) türünün kurutulmuş çiçekleridir. Bu tür 20-50 cm yükseklikte, sarı çiçekli, bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar sapsız, kenarları ince dişlidir. Orta ve Batı Anadoluda (Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Eskişehir) eskiden beri ekimi yapılmaktadır (1.4).

Bileşim: Çiçekleri boyar maddeler, meyvası ise bilhassa sabit yağ (% 28-40) taşımaktadır (2,3). :

Etki ve kullanılış: Çiçekler boyar madde olarak ve safran tağşişinde önemlidir. Tohum dahilen, de-koksiyon (% 10) halinde, müshil olarak kullanılır. Tohumlardan elde edilen yağ da müshil etkiye sahiptir. Fakat lezzeti çok acı olduğundan dahilen kullanılması güçtür.” Haricen romatizma ağrılarına karşı, ağrıyan yere sürülür. Boya sanayiinde ve kandil yağı olarak da kullanılmaktadır.

Çiçekler bazı yemeklere (Örneğin Gaziantep bölgesinde “Orman” isimli yemeğe) renk vermek için de kullanılır.

.Diğer isimler: Aspir, Aspur (Arapça Asfur kelimesinden), Boyacı aspiri, Dikenli haşhaş (Eğridir: Gelendost), Kırsafram, Kurtum, Yalancı safran, Zaferan-ı kâzib. Meyvalarına Papağan yemi denilir.

C. ianaîus L. (Yünlü aspir): Çiçekleri aîtın şansı renkli, yapraklan derin parçalı ve örümcek ağı gibi tüylüdür. Anadoluda yabani olarak yetişir.

Bu türün çiçekli dallan, infusyon (%5) halinde dahilen terletici, kurt düşürücü ve adet getirici olarak kullanılmaktadır.