Aktivite sırasında vücuttaki enerji depola­rından yararlanılır. Başlangıçta enerji, depola­nan atp ve kreatinin fosfattan sağlanır. Bu de­polar tükenince anaerobik giikoliz yoluyla atp yeniden yapılır. Son kaynak ise yağ, glikogen ve proteinlerin oksidatif fosforilizasyonudur. Alman oksijen sınırlayıcı faktördür. Yağlar, gli­kogen ve proteine oranla iki misli kcal/g sağ­ladıkları için yağ dokusu vücudun en önemli enerji deposudur.

Bazal enerji harcanması (bee) yaş, cins, vücut tartısı ve boy uzunluğu değerlerine göre hazırlanmış nornıogramlardan saptanabilir. Da­ha basit olarak ortalama boy ve ağırlığa sahip erişkinler için bazal enerji harcaması (bee), 1 kcal/kg (erkekte) x 24 saat ve 0.95 kcal/kg (dişide) x 24 saat formülleri ile hesaplanır. Örne­ğin 70 kg ağırlığında genç bir erkek için bee, 70 kg x 1 kcal/kg x 24 saat = 1680 kcal (7030 kjül) olarak bulunur. 55 kg lık genç bir kadın için bee, 55 x 0.95 x 24 saat = 1254 kcal (5246 kj) dir.

Bazal metabolizma

Bazal metabolizma hızı (bmr), açlık ve din­lenme durumunda vücutta solunum, hücresel metabolizma, dolaşım, hormonal aktivite, vücut ısısının sağlanması gibi süreçlerin sürdürülebil­mesi için gereken minimum enerji miktarıdır. Genellikle indirekt kalorimetreyle ölçülür. Has­tanın işbirliği ile tam bir fiziksel ve zihinsel din­lenme gerektiği için 8 yaşından küçüklerde uy­gulanması güçtür ve sağlıklı sonuç alınamaz.

Tablo 7.3.1 de vücut tartısına göre hesaplan­mış bazal metabolizma hızı standart değerleri verilmiştir.

Tablo 7.3.1: vücut tartısına göre hesaplanmış bazal metabolizma hızı standart değerleri

2. Normal aktivite ve büyüme için gere­ken enerjiyi saptamak için bazal kalori­ler 1.5 2.0 ile çarpılır.

Çeşitli faktörler bazal metabolizma hızını etkiler.

Vücut yüzeyi; vücut yüzeyi büyüdükçe, kaybolan ısı ve vücudun üretmesi gereken ısı miktarları artar. Bu nedenle bmr saptanmasın­da kişinin yüzey alanı göz önüne alınır. Uzun boylu zayıf bir kişide vücut yüzeyi, kısa ancak aynı ağırlıktaki tıknaz bir kişiye oranla daha fazla olduğundan bazal metabolizma hızı daha yüksektir.

Cins t 5 6 yaşlarından başlayarak kız çocuk­larının vücut yapısında erkeklere oranla daha fazla yağ, buna karşın daha az kas bulunur. Bu cins farkı ergenlikte daha da belirginleşir. Me tabolik olarak yağlar, kastan daha az aktiftir. Bu nedenle kız çocuklarında ve kadınlarda me­tabolizma hızı erkeklerden daha düşüktür.

Yaş : hızlı büyüme döneminde, özellikle ilk yaşta metaboiik hız en yüksek düzeydedir. Yaş­la giderek azalır.

Hormonal faktörler .  Endokrin salgılar, özel­likle tiroid hormonu, metaboiik hızı etkiler. Ti roid hormonu eksikliğinde bazal metabolizma hızı % 30 50 oranında düşebilir, fazlalığında ise normalin iki katına çıkabilir. Emosyonel uyarıl­ma veya streste olduğu gibi sempatik sinir sis­teminin uyarılması, epinefrin (adrenalin) sal­gısını arttırarak hücresel aktiviteyi ve bazal me­tabolizmayı hızlandırır. Büyüme hormonu, kor tizol ve insülin gibi hormonlar da metaboiik hızı etkiler.

Beslenme durumu .  Uzun süreli yetersiz bes­lenme durumunda veya açlıkta vücutta adap­tasyon olur ve metabolizma normalin % 50» ka­dar altına düşebilir. Bu arada aktif doku kütlesi de azalabilir.

Uyku : uykuda, uyanıklığa göre bazal me­tabolizma hızı yaklaşık % 10 oranında azalır. Bu durumun nedeni kasların gevşemesi ve sem­patik sinir sisteminin aktivitesinin azalmasıdır.

Ateş .  37°c üzerinde her 1°c için bazal me­tabolizma hızında % 12 dolaylarında artış görü­lür.

Kas tonusu ; kasların kasılması metaboiik hızı arttırır. Duygusal gerilim, tonusu arttırarak metaboiik hızın artmasına neden olur.