Ticarette “Kaşu” ismi altmda muhtelif bitkilerden elde edilen, tanence zengin hulâsalar bulunmaktadır. Bunlar aynı şekilde elde edilen ve tanen yönünden zengin olan “Kino” hulâsalarından tük-rüğü kırmızıya boyamamalan ile kolayca ayırt edilebilir. Başlıca kaşu cinsleri şunlardır:

•’ SARI KAŞU (Gambir, Gambir-Catechu): Uricana gambir (Hunter) Roxb. (Rubiaceae) türünün yaprak ve tomurcuklarından, su ile tüketme yöntemiyle elde edilen bir hulâsadır. Drogu veren bitki Doğu Hint adalarında yetişir ve yetiştirilir.

Drog 3-4 cm çapında, küp biçiminde, dış yüzü koyu esmer, iç kısmı tarçın renkli, hafif, kokusuz ve kuvvetli buruk lezzetli parçalardan ibarettir.

Kateşik tanen (% 60) civarında taşımaktadır.

Dahilen kabız, antiseptik ve kan kesici olarak kullanılır. 0.5-1 gr’lık miktarlarda, hap halinde, günde 2-3 defa alınır. Boğaz ve diş hastalıklarında 5 gr kaşunun 100 gr suda çözündürülmesi ile elde edilen karışım ile, günde birkaç defa gargara yapılır. Zararsız ve etkili bir drogdur. Deri, boya ve balık ağlarının hazırlanmasında kullanılan önemli bir maddedir.

Ceratonia siligua L. (Leguminosae) türünün ku-

1- Tcnıizer. A. ve ark.: Türkiye’de yetişen Capparis türlerinin total fiavonoit miktarlarının diferansiyel puls poîarografısİ ile tayini- X. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, bildiri özerleri 104, İzmir (1993).

rutuknuş olgun meyvaiarıdır. Bu tür 10 m kadar yükselebilen ve kışın yaprak dökmeyen bir ağaçtır. Yapraklar 3-5 çift yaprakçıklı. Çiçekler küçük ve yeşil renkli. Meyva esmer renkli ve sarkıktır (Resim: 13). Akdeniz ülkeleri ve Kuzey Afrikaya yayılmıştır. Memleketimizde, Akdeniz bölgesinde, yabani olarak yetiştiği gibi aşılama yoluyla kültürü de yapılmaktadır. Yabani formda meyva ince ve donuk kahve renklidir. Aşı ile elde edilen kültür formunda ise meyva kalın, parlak ve siyahımsı kahve renklidir

Dış görünüş: Kültürü yapılan ağaçlardan elde edilen meyva boynuz biçiminde, 10-20 cm uzunlukta, 0.5-1 cm kalınlıkta, parlak siyahımsı kahve renkli, 10-15 tohumlu, özel kokulu ve tatlı lezzetlidir.

Bileşim: Karbonhidratlar (% 60-70), şekerler (sakkaroz % 30, glikoz % 18), sellüloz, azotlu bileşikler, tanen ve sabit yağ taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Taze meyvalann idrar arttınci-ve müshil etkileri vardır. Kuru meyvalardan hazırlanan bazı preparatlar ise çocuk ishallerine karşı kullanılmaktadır.

Çekirdekleri çıkarıldıktan sonra, kurutulup toz etme ile elde edilen keçiboynuzu unu gıda olarak kullanılmaktadır.

Meyvalar çerez olarak yenilir. Aynı zamanda iyi bir hayvan yemi ve dışsatım ürünüdür.

Bitkinin yapraklan ve dal kabuklan da kabız etkiye sahiptir.

Kullanılış şekli: Dekoksiyon (% 5), yemekler arasında, günde 3-5 bardak içilir. Zararsız ve etkili bir drogdur.

Diğer isimler: Harnup (Arapçadan).

Bileşiminde karbonhidratlar (%60), azotlu bileşikler (% 14) ve sabit yağ bulunmaktadır.

Tohumların kaynar su ile tüketilmesi ve ayrılan sıvı kısmm suyunun uçurulması ile % 20 civarında bir zamk elde edilir. Keçiboynuzu zamkı denilen bu karışım bilhassa galakto-mannan yapısında bir karbonhidrat taşır. Beyaz renkli bir toz olup ılık suda kolaylıkla şişer.. –

Keçiboynuzu zamkı kozmetoloji, kâğıt ve kumaş, endüstrisinde, fiyatının ucuz olması nedeniyle, kitre zamkı yerine kıvam verici, süspansiyon yapıcı ve yapıştırıcı olarak geniş mikyasta kullanılmaktadır. _:

Memleketimizde henüz keçiboynuzu zamkı elde edilmemektedir. Yalnız tohum dışsatımı yapılır.

Keçiboynuzu tohumu eskiden kuyumculukta ağırlık birimi olarak kullanılmıştır. Bugün elmas, zümrüt vs. gibi değerli taşların ölçülmesinde kullanılan “Kırat” tabiri, bu tohuma verilen isimden (Arapça Kırat, eski Yunanca Keration) gelmektedir. Ağırlığı miskalin dörtte biri olup, halen 0.2 gr olarak kabul edilmektedir.

Valenana officinalis L. (Valerianaceae) türünün kurutulmuş kök ve rizomlandır. Bu tür 1.5 m yüksekliğe kadar erişebilen, beyaz çiçekli, çok senelik ve otsu bir bitkidir (Resim : 93). Avrupa ve Doğu Anadoluda rutubetli çayırlarda yetişmektedir.

Türkiyede 10 kadar Valenana türü bulunmaktadır (2-4).

Dış görünüş: Rizom 5 cm kadar uzunluk ve 2-3

1  – Zhunkovsky, R: Türkiye’nin ziraî bünyesi 773, İstanbul (1951).

2 – Karamanoğlu, K. ve Koyuncu, M.: Türkiyede yetişen Valenana (Kediotu) tiirieri üzerinde sistematik araştırmalar – Ankara

Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 4: 149 (1974).

3  – Koyuncu, M.: Türkiyede yetişen Valenana (Kediotu) türleri – Uluslararası Tıbbi Bitkiler Kollegiumu bildirileri 98, İzmir

(1974).

4 – Koyuncu, M.: Türkiye Valeriana (Kediotu) türlerinin kök ve rizomian üzerinde anatomik çalışmalar – Ankara Üniv. Ecz.

cm çaptadır. Etrafında 2-3 mm kalınlık ve 10 cm kadar uzunlukta kökler bulunur. Üzeri sarımsı esmer bir kabukla kaplıdır. Lezzeti baharlı, kokusu şiddetli ve özeldir. Bu kokuyu kediler çok sever. Botanik bahçelerinde, etraftan gelen kediler bu bitkinin kökünü kazıp kökü dışarı cıkardıklanndan, bu bitki bir tel kafes ile korunur. Bitkiye “Kediotu” denmesinin sebebi budur.

Taze köklerde valepotriat ismi verilen bir grup madde vardır. Bu grup maddelerin en önemlisi valtrat olup, miktarı V. officinalis köklerinde % 0.5-1 kadardır. Kuzey Anadolu dağları (Zığana dağları)’nda yetişmekte olan V. alli-ariifolia Vahi köklerinde % 2.5, Güney ve Batı Anadoluda yaygın olan V. dioscoridis Sm. köklerinde ise % 0.3-0.5 arasında valtrat bulunduğu saptanmıştır (1).

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2-6) dahilen günde 3 bardak yemeklerden önce. Haricen infusyon ile yaralar yıkanır ve pansuman yapılır.

Toprak üstü kısmı ve kökleri, taze veya kurutulmuş halde, Kediotu kökü gibi yatıştırıcı ve uyutucu

olarak kullanılmaktadır.

Anadoluda oldukça yaygın olan C. longiflorus Stev. (Syn: C. angustifolius Bieb.) türünün kök ve çiçekli dalları da yukarıdaki türün yerine kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Kırmızı kantaron, Kırmızı mahmuzçiçeği.