Kategori: Sağlık

ADASOĞANI

Urginea maritima (L.) Baker (Syn: Scilla maritima L.) (Liüaceae) türünün sonbaharda toplanıp, dilimler halinde kesildikten sonra, kurutulmuş soğan yapraklarıdır. Bu tür 50-150 cm yükseklikte, sonbaharda beyaz renkli ve altı parçalı çiçekler açan, çok yıllık ve soğanlı bir bitkidir. Güney Anadolu bölümünde (Antalya civarında yaygındır) kumluk, kayalık ve kurak yerlerde yetişir.

Dış görünüş: 1 cm kadar genişlikte, 3-5 cm uzunlukta, sarımsı veya pembemsi renkli parçalardır. Hemen hemen kokusuz, keskin ve acı lezzetlidir.

Bileşim: Şekerler, tanen, organik asitler ve glikozitler (% 0.3) taşımaktadır. Tedavide bilhassa sillaren-A kullanılmaktadır.

Etki ve kullanılış: Eski Mısırlılar döneminden beri tedavide kullanılan bir drogdur (2,3)-  Bilhassa idrar  arttırıcı ve kalp  kuvvetlendirici olmak kullanılır. Zehirli bir drog olduğundan ancak hekim tavsiyesine göre kullanılmalıdır. Taze drog tahriş edicidir ve dahilen alındığı zaman kusma ve  ishal  yapar.

Kullanılış şekli: Toz, 0.1 gr, günde 3 defa hap

veya güllaç halinde alınır.

Diğer isimler: Aksoğan, Ayısoğam, Beyazsoğan, Loteşirsoğanı, Nuteşirsoğanı, Ölüsoğanı, Şalgaba (Mersin: Silifke).

Toksikolojik etki: Glikozitler nedeniyle kuvvetli bir kalp  zehiridir. Tahriş edici etki kalsiyum oksalat kristallerinden ileri gelir. Hayvanlar yaprak ve soğanlarını yemezler, İnsanlarda zehirlenmeler genellikle Adasoğani preparatlannın tıbbi miktarın üzerinde alınması ile görülür.’

Kuzey Afrika’da yetişen ve “kırmızı varyete” denilen varyetenin soğanları (Bulbus Scillae nıbrae) taşıdığı sillirozit isimli glikozit nedeniyle çok zehirlidir. Bu nedenle bu varyetenin soğanlarından fare mücadelesinde kullanılan preparatlar yapılmaktadır,

Pancraüum maritimuçı L. (Amaryllidaceae) (Kumzambağı): Beyaz çiçekli, büyük soğanlı ve geniş yapraklı bir bitkidir. Deniz kenarındaki kumluklarda yetişir. Çiçekler ilkbaharda meydana gelir, Anadolu sahillerinde (Şile, Alanya) yaygın bir bitkidir

Soğanları bazen yanlışlıkla, Adasoğani yerine, kullanılmaktadır. Soğanların kusturucu bir etkisi bulunmaktadır.

IŞGIN KÖKÜ

Rheum ribes L. (Polygonaceae) türünün kurutulmuş kök ve rizomiarıdır. Bu tür 40 cm kadar

1  – Yücel, Y.: 1640 tarihli es’ar defteri 8. Ankara (1982).

2 – Mustafa Feyzi: Risale-i feyziyye-i lügati’l-miifredâti’t-tıbbiye (Hadiye Tuncer çevirisi) 1:146, Ankara (1978).

yükseklikte, küçük çiçekli, kazık köklü, çok yıllık otsu bir bitkidir (Resim : 76). Yapraklar 2-5 tane, uzun saplı, böbrek biçiminde ve kenarları dişlidir. İran, Filistin, Lübnan ve Doğu Anadolu (Ağrı, Bingöl, Elazığ, Hakkâri, Kars ve Van bölgeleri) dağlarında bol olarak yetişmektedir.

yIşgm kökü bilhassa tanen (% 8) bakımından zengindir. Antrasen türevlerinin mimarı (% 0.025)

çok düşüktür (1

R. ribes türü Arap yazarlar tarafından “Ribas” ismi altında tanınmaktadır. İbn Baytar bu bitkinin Suriye ve civar ülkelerdeki karlı dağlarda yetiştiğini, yaprak ve çiçek durumu sapının ekşi lezzetli olduğunu, mideyi kuvvetlendirdiğini, kusmayı önlediğini ve kabız etkiye sahip olduğunu kaydetmektedir. Ayrıca hulâsa (mürebba) ‘sının basura, kızamık ve çiçek hastalığına karşı iyi geldiğini, kan ve safrayı temizlediğini ve görüşü kuvvetlendirdiğini İbn Sina, Razi ve El Basri gibi yazarlara dayanarak bildirmektedir (2).

Halen Anadoluda önemli bir tıbbi kullanılışı yoktur. Genç gövdeleri ve yaprak sapı ilkbaharda toplanır ve kabuğu soyulduktan sonra taze olarak yenilir (Resim: 77).

Diğer isimler: Uçgun.