P. terebinthus L. türünün kurutulmuş olgun meyvalarıdır. Bu tür 5-6 m yükseklikte, kışın yapraklarını döken, dioik bir ağaçtır. Yapraklar tek tüy-sü, 7-11 yaprakçıklı, yaprakçıklar tüysüz, parlak ve reçine kokulu. Meyva 5-6 mm uzunlukta, hemen hemen küremsi, önce kırmızı, sonra kahve renklidir. Bu renk zamanla mavimsi yeşil bir renge döner. Akdeniz bitkisi olup bilhassa Marmara bölgesinde yaygındır. Bir alttürü (subsp. palaestina (Boiss.) Engîer) Kuzey ve Güney Anadoluda yetişir.

Meyvalar rezin, uçucu ve sabit yağ taşımaktadır. Anadolu kökenli (Gaziantep) meyvalarda yağ oranı,’tüm meyvada % 42, iç kısımda ise % 59 olarak saptanmıştır. Bu yağda bilhassa palmitik, stearik, oleik ve linoieik asitlerin trigliseritleri bulunur (7).

1 – Beyaz sakız hakkında bilgi veren meslektaşım Tahran Ün iv. Farmakognozi öğretim üyesi Prof-Dr. Y. Aynehchi’ye tekrar

teşekkür ederim. 2- Tbwnsend.CC. and Guest, E.: Flura oflraq 4 (1): 499, Baghdad (İ980).

3 – Aynehehi, Y.: Chemical studies or’oil from Pistacia nuts growing wild in Iran-JAOCS 57: 248 (1980).

4 – Cuputo, R. ve ark.: Trilerpens from the blcd resin ofPistacia vera-Phytochemistry 17: 815 (1978).

5  – Maltass, H.S.: Noıc on some products of terebinth (Pistacia terebinthus) – Pharm. Journ. (London) 17: 540 (1858). ‘

6  – Sticpowich: La verite sur la terebenthine de Chio – J. de la Socıete de Pharmacie de Constantinople 2: İlö (1880).

7  – Ayt’cr, M.: Bazı önemli Pistacia türlerinin meyvelerinde yağ miktarı ile yağ asitlerinin çeşit ve oranlan ve bunlardan

biyokimyasal sistematikte yararlanma olanakları üzerinde araştırmalar – Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yıll. 23: 126 (İ973).

Meyvalar idrar söktürücü ve kuvvet verici etkilere sahiptir. Meyva toz edilir ve bal ile karıştırılarak günde 10-20 gr alınır. Olgun meyvaların sıkılması ile elde edilen yağ, bazı bölgelerde, yemeklik yağ olarak kullanılmaktadır.

P. vera L. türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 10 m yüksekliğe kadar erişebilen ve kışın yapraklarını döken bîr ağaçtır. Yapraklar 3 yaprakçıklı veya tek tüysii. Yaprakçıklar koyu yeşil renkli ve tüysüz. Meyva uzunca yumurta biçiminde, kırmızımtırak renkli. Tohumda yeşil renkli ve yenebilen kotiie-donlar bulunur. Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin ve Urfa bölgelerinde yetiştirilmektedir. -#

_ Bileşim: Protein ve sabit yağ (% 45-59) taşımaktadır (1, 2).

Eskiden şamfıstığı şurubu halinde balgam söktürücü olarak kullanılırdı. Bu şurup kabuğu soyulmuş tohumların havanda su ile ezilmesi ve bu karışıma şeker şurubu ilâvesi ile elde edilir.

Bugün bilhassa çerez olarak yenilir ve cinsel kudreti arttırıcı karışımların terkibine girer. Bu maksatla çok kullanılan bir karışımın terkibi şöyledir:

Antep fıstığı1 K.

Çam fıstığı1 K.

,; Çekirdeksiz üzüm 1 K.

Bir havanda macun kıvamına kadar ezilir ve bu karışımdan sabahları 20-30 gr yenilir. Tehlikesiz ve etkili bir karışımdır.

Diğer isimler: Fıstık, Şamfıstığt.

P. khinjuk Stocks (Buttum ağ.): 7-8 m kadar yükselebilen ve kışın yapraklarını döken küçük bir

ağaçtır. Yapraklar tek tüysü, 5-9 yaprakçıklı. Meyva 4-6 mm çapında, yuvarlak, basık, donuk tarçın renkli taneler halindedir. Ekim ayında olgunlaşır ve toplanır. Güneydoğu Anadolu bölgesinde (bilhassa Siirt çevresi),jçayalık sırtlarda yabani olarak yetişir.

Tüm meyva % 40, mevya içi ise % 57 sabit yağ taşır. Bu yağda palmitik, stearik, oleik ve linoleik asitlerin trigliseritleri saptanmıştır (3).

Siirt bölgesinde, bu türün meyva kabuğu ve küçük meyvalarımn, öğütüldükten sonra sıkılması ile

bir sabit yağ elde edilir.

Buttum yağı, yeşilimsi esmer renkli, hafif bel-sem kokulu ve zeytinyağı kıvamında bir yağdır.

Bu yağ derilerin parlatılmasmda ve sabun yapımında kullanılır. Bu yağ ile elde edilen sabun “Bitim sabunu” ismiyle tanınmaktadır. Saç bakımında, yağlanma ve kepeklenmeye karşı kullanılır.

Meyvaları Antep fıstığı gibi yenilmektedir.

Diğer isimler: Bıdım yağı, Bitim yağı, Bıdım sabunu, Gizven (Mardin).