Origanum majorana L. (Syn: Majorana horten-sis Moerıch) (Labiatae) türünün kurutulmuş çiçekli dalladır. Bu tür 20-80 cm yükseklikte, çalı görünüşünde, yaprakları tüylü, çiçekleri beyaz veya pembe renVii bir bitkidir. Kaliks bir dudaklı olup, alt dudak bulunmamaktadır. Kuru sırtlar, kayalık
1 – bay top. Ta uogu Karauenîz böıgcsifin, uobı ve zenirtı oıtfcıiea – iierb? Msdıca 5: J u1^)-
2 – Vüinei, A. ve Ceylan. A.: Vida tricolor L. üzerinde araştırma – Ege Üniv. Zır. Fak. Derg. 16 (3): 97 (İ979).
yerler ve orman açıklıklarında yetişir. Anadoluda nadir bir bitkidir. Yalnız Güney Anadolu (Alanya, Anamur, Mersin) da bulunmaktadır.
Dış görünüş: Yapraklar karşılıklı, saplı veya sapsız, 1.5-2 cm uzunlukta, küt uçlu, beyazımtırak tüylü ve kuvvetli kokuludur. Gövde tüylü ve dört köşeli. Çiçekler çok küçük, genellikle beyaz renkli.
Bileşim: Uçucu yağ (% 0.3-0.6 taze bitkide), tanen ve acı madde taşımaktadır. Uçucu yağda ter-penler ve ketonlar bulunur. Anadolu kökenli kurutulmuş bitkilerde % 1.7 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (1).
Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı, midevi, idrar arttırıcı, gaz söktürücü, terletici ve kabız Özellikleri vardır. Romalılar döneminden beri, bilhassa Orta Av-rupada, baharat olarak kullanılmaktadır.
Aym maksat için uçucu yağı (Oleum majoranae) da kullanılır.
Kullanılış şekli: Toz veya infusyon (% 5) halinde kullanılır. Uçucu yağı bir damla bir şeker parçası üzerine damlatılarak alınmaktadır.
Diğer isimler: Macuranotu, Mercengüş (Farsça
mezengüş’den).
O. dictamnus L. (Girit kekiği): Bu tür 20 cm kadar yükseklikte, beyaz tüylü, pembe çiçekli ve çok yıllık bir bitkidir. Girit adasında yetişmektedir. Tür-kiyede bulunduğu şüphelidir.
O. heracleoticum L. (Syn: O. vulgare L. subsp. hirtum (Link) İetsvvaart) (İstanbul kekiği): Sık tüylü, çok yıllık, beyaz veya pembe çiçekli ve kuvvetli kokulu bir bitkidir. Kaliks tüp biçiminde, 5 dişli ve tüylü. Trakya, Batı ve Güney Anadoluda yaygm bir, türdür.
Kuru bitki % 4-5 uçucu yağ taşır. Bu uçucu yağda bilhassa karvakrol bulunmaktadır.
Yapraklı çiçek durumları ticarette “Kekik” ismi altında satılır ve kekik yerine baharat olarak kullanılır.
O. onitesh. (Syn: O. smyrnaeum L.) (îzmir kekiği): 50-60 cm kadar yükselebilen, tüylü, beyaz çiçekli, kuvvetli kokulu ve çok yıllık bir bitkidir. Kaliks tek dudaklı olup alt dudak bulunmamaktadır. Batı ve Güney Anadoluda bol olarak yetişir/ ;–
Kuru bitki % 2-3 oranında uçucu yağ taşır. Bu uçucu yağda bilhassa karvakrol bulunmaktadır.
Yapraklı çiçek durumları ticarette “Kekik” ismi altında satılır ve kekik yerine baharat olarak kullanılır.
Yukarıdaki iki türün yapraklı ve çiçekli dallarından su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu yağ “Kekik yağına” (Oleum Origani smyrnaeum) ismi altında ticarete çıkartılmaktadır.
Bu uçucu yağ sarımsı-kırmızı renkli, özel ve kuvvetli kokulu ve yakıcı lezzetli bir sıvıdır. Bilhassa karvakrol taşır.
Kekik yağına benzer etkilere sahiptir. Genellikle kekik yağı yerine kullanılır.
O. sipyleum L. (Tahtacıotu): 80 cm kadar yükselebilen, alt kısmı tüylü ve üst kısmı tüysüz, pembe çiçekli ve çok yıllık bir bitkidir. Kaliks iki dudaklı ve pembe renklidir. Batı, Orta ve Güney Anadoluda yaygın olarak bulunur.
İdrar arttırıcı ve hazmettirici olarak, çay halinde kullanılmaktadır.
O. vulgare L. (Güveyotu, Kekiikotu (Bursa), Fu-deng): 100 cm kadar yükselebilen, pembe veya beyaz çiçekli, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Kaliks tüp biçiminde, hemen hemen birbirine eşit uzunlukta 5 dişli. Kurak tepeler, taşlık sırtlar ve orman açıklıklarında yetişir. Anadoluda yaygın bir bitkidir.
Memleketimizde 4 alttürü (subsp. gracile, subsp. hirtum, subsp. viride ve subsp. vulgareYnün yetiştiği bilinmektedir. Bunlar tüylenme şekilleri ve çiçek renklerine göre birbirinden ayrılır.
1 – Gürgen, A.R.: Türkiyenin Önemli eteri yağlan üzerinde araştırmalar. II -Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 9 (2): 332 (1948).
Uçucu yağ (% 0.1-0.2, taze bitkide) taşımaktadır. Uçucu yağda bilhassa karvakrol bulunur.
Terletici, idrar arttırıcı, gaz söktürücü ve yatıştırıcı olarak, infusyon (% 2) halinde kullanılır. Kekik yerine baharat olarak da kullanılmaktadır. *
Memleketimizde yetiştiği bilinen 4 alttür, uçucu yağları ve uçucu yağların bileşimi yönünden, karşılaştırılmalı olarak henüz incelenmemiştir.
Bkz. Kekik suyu.