Kanthium spinosum L. (Compositae) türünün yapraklarıdır. Bu tür 15-100 cm yükseklikte, gövdesi sarı dikenli, bir yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar sapsız, parçalı, üst yüzde yeşil, alt yüzde beyaz renklidir. Meyva 10-15 mm uzunlukça, üzeri çengel biçiminde ve sarı renkli dikenler İle kaplıdır. Anadoluda çok yaygın bir bitkidir.

Yaprakları idrar arttırıcı, terletici ve yatıştırıcı etkilere sahiptir. Fethiye bölgesinde meyvaları ezilip kahve veya rakının içine konulur. Bu şekilde sarhoşluğu arttırdığı ileri sürülmektedir.

Flückigcr, F.-A. ve Hanbury, D.: Histoire des drogues d’origine vegetale 1: 194, Paris (1878).

Diğer isimler: Gayak odunu, Peygamber ağacı.

G. sancîum L. türünden elde edilen odun (Lig-num Sanctum)¹da Peygamberağacı odunu gibi kullanılır. Bu tür bilhassa Florida ve Bahama adalarında yetişmektedir. Odunu yukarıdaki türün odunundan daha açık renklidir (1).

Bazı eski kaynaklar Peygamberağacı odununa “Pelesenk odunu” demektedirler. Bu odunun kuru distîlasyonu sonucu elde edilen sıvı maddeye Pelesenk yağı (Oleum Guaiaci) ismi verilmektedir. Bu yağ-haricen romatizma ağrılarını dindirici olarak kullanılır.

Hakiki Pelesenk odunu (Lignum Dalbergiae) değişik Dalbergia türlerinin (Leguminosae) dal ve gövde odunudur. Bu türler Hindistan, Amerika ve Honduras’ta yetişmekte olan büyük ağaçlardır.

Pelesenk odunundan hazırlanan infusyonlar dahilen ağrı kesici ve antiseptik olarak, haricen ise romatizma ve siyatik ağrılarına karşı kullanılır.

Morumsu renkli ve çok sert olan bu odun halen bilhassa mobilya yapımında kullanıl maktadır.

Pelesenk veya Peleseng ismi eskiden “Belsem” (Balsamum)’ler için kullanılırdı.

Taxııs baccata L. (Taxaccae) türünün kurutulmuş yapraklarıdır. Bu tür 20 m kadar bir yüksekliğe eriyebilen, kışın yapraklarını dökmeyen, çok uzun ömürlü bir ağaçtır. Yapraklar çok kısa saplı, tam, dar uzun biçimli, üst yüz koyu yeşil, alt yüz daha açık yeşil renkli. Meyva (kozalak) tek tohumlu, dış kısmı etli ve kırmızı renklidir.

Kireçli toprakları sever. Yabani olarak bilhassa Karadeniz bölgesi ormanlarında bulunur. Süs ağacı olarak park ve bahçelerde de yetiştirilmektedir (1).

Bileşim: Alkaloitler (taksin türevleri), uçucu yağ, acı madde ve tanen taşır.

Nurgün Erdemoğlu, Rize bölgesinde yetişen ağaçların, gövde ve dal kabuğu ve odun kısmında

bulunan alkaloitler üzerinde kapsamh bir çalışma yapmıştır (2).

Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı, adet getirici, mide-vi ve gaz söktürücü etkilere sahipse de çok zehirli olduğundan nadiren kullanılır.

Toksikolojik etki: Bütün bitki ve bilhassa yaşlı yapraklar zehirlidir. İnsanlar ve hayvanlarda ölüm ile sonuçlanan zehirlenmeler yapmaktadır. Öldürücü doz insanlarda 2-5 gr, hayvanlarda (koyun, keçi, inek) ise kilo başına 10-12 gr’dır. Atlar bilhassa bu bitkiye karşı çok duyarlıdır. Kilo başına 2 gr yaprak, bir atın ölüm ile sonuçlanan zehirlenmesine sebep olmaktadır. İneklerde döl atımına sebep olur. öldürücü etkinin, kalp üzerinde, yüksükotu yaprağı glikozitlerin^ benzer bir etki sonucu meydana geldiği sanılmaktadır. Bu bitki ile zehirlenerek ölmüş hayvanların etleri, pişirildikten sonra bile tehlikelidir.

Diğer isimler: Akri (Artvin), Kadım ağ., Püren ağ. (Bolu).

T. brevifolia Nutt.: Bir Kuzey Amerika bitkisidir. Gövde ve dal kabuklarından elde edilen bir alkaloit olan taxol (paclitaxel) halen yumurtalık, meme ve akciğer kanserlerine karşı başarı ile kullanılmaktadır (3, 4).

Dış görünüş: Palamut kadehi 4-6 cm çapında, üzeri tırnak denilen pullarla kaplı ve yarım küre biçimindedir. Tadı buruk, kokusu yoktur.

Bileşim; Gallik tanen (% 35-40) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Dahilen infusyon halinde kabız olarak kullanılmaktadır. Asıl önemi bir sepi maddesi olmasındadır. Antik devirden beri dericilik ve boyacıhkta kullanılan bir ilkel maddedir (1-7). Memleketimizin yıllık palamut eldesi 60 ton civarında olup bir kısmı dış ülkelere satılmakta, bir kısmıyla da palamut Özü (Extractum Valoneae) hazırlanmaktadır. Bu preparat dericilikte değerli bir se-pileyici madde teşkil etmektedir (1-7).

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2-5)