Etiket: Şifalı Bitki M

MAHMUDE KÖKÜ

Convolvulus scammonia L. (Convolvulaceae) türünün kurutulmuş kökleridir. Bu tür 50-100 cm boyunda, çiçekleri huni biçiminde, soluk san veya süt renkli, beyaz sütlü, tırmanıcı, çok yıllık ve otsu bir bitkidir (Resim: 17). Suriye, Kuzey Irak ve Ana-doluda oldukça yaygındır.

Dış görünüş: 20-60 cm uzunluk, 1-4 cm çapta, silindir biçiminde çubuklardır. Ekseriya kendi ekseni etrafında bükük olup üst yüzü esmer veya kırmızımtırak renklidir. Kokusuz, önce tatlımsı ve sonra acı lezzetlidir.

Bileşim: Nişasta, zamk, şekerler ve etkili madde olarak bir rezin (% 8-13) bulunmaktadır. Bu rezin glikozit yapısına sahiptir.

Etki ve kullanılış: Etkisi ince barsak üzerine olan, tahriş yapıcı bir müshildir.

Kullanılış şekli: Toz, günde 0.50-1 gr, hap halinde alınır..

Diğer isimler: Mahmudiye (1), Mahmuze, Sk.ı-

monya kökü.

MENEKŞE

Vınla tricolor L. (Violaceae) (Hercai menekşe) lüriınün, çiçek açma zamaninda toplanıp, gölgede kurutulmuş toprak üstü kısımlarıdır. Bu tür bir senelik, otsu bir bitki (Rtsim: 94) olup Avrupa ve Ana-doludg vahini cbrak yetktiff’ pibi hîrçoV kültür formu süs ^îtkt«i otorak da yetiştirilmektedir (2).

Dış görünüş: Gövde parçaları köşeli, içleri beş. Yaprakla! sapsız, kulakçık büyük ve parçalı. Çiçek-

ler uzun saph sarımsı veya açık m öf renkli. Meyva hemen hemen 3 köşeli ve tüysüz bir kapsül Hafif kokulu ve yavan lezzetlidir.

Bileşim: Saponinler, antosiyan ve flavon türevleri taşır,

E*jei*-;.ve,.kullanıUş: İdrar söktürücü, yumuşatıcı ve kafftem izleyici:,etkiler e sahiptir. Deri hastalıklarına karşı kullanılır.

Kullanılış şekli; İnfusyon (% 10), günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Benefşe, Menevşe.

MENENGİÇ MEYVASI

P. terebinthus L. türünün kurutulmuş olgun meyvalarıdır. Bu tür 5-6 m yükseklikte, kışın yapraklarını döken, dioik bir ağaçtır. Yapraklar tek tüy-sü, 7-11 yaprakçıklı, yaprakçıklar tüysüz, parlak ve reçine kokulu. Meyva 5-6 mm uzunlukta, hemen hemen küremsi, önce kırmızı, sonra kahve renklidir. Bu renk zamanla mavimsi yeşil bir renge döner. Akdeniz bitkisi olup bilhassa Marmara bölgesinde yaygındır. Bir alttürü (subsp. palaestina (Boiss.) Engîer) Kuzey ve Güney Anadoluda yetişir.

Meyvalar rezin, uçucu ve sabit yağ taşımaktadır. Anadolu kökenli (Gaziantep) meyvalarda yağ oranı,’tüm meyvada % 42, iç kısımda ise % 59 olarak saptanmıştır. Bu yağda bilhassa palmitik, stearik, oleik ve linoieik asitlerin trigliseritleri bulunur (7).

1 – Beyaz sakız hakkında bilgi veren meslektaşım Tahran Ün iv. Farmakognozi öğretim üyesi Prof-Dr. Y. Aynehchi’ye tekrar

teşekkür ederim. 2- Tbwnsend.CC. and Guest, E.: Flura oflraq 4 (1): 499, Baghdad (İ980).

3 – Aynehehi, Y.: Chemical studies or’oil from Pistacia nuts growing wild in Iran-JAOCS 57: 248 (1980).

4 – Cuputo, R. ve ark.: Trilerpens from the blcd resin ofPistacia vera-Phytochemistry 17: 815 (1978).

5  – Maltass, H.S.: Noıc on some products of terebinth (Pistacia terebinthus) – Pharm. Journ. (London) 17: 540 (1858). ‘

6  – Sticpowich: La verite sur la terebenthine de Chio – J. de la Socıete de Pharmacie de Constantinople 2: İlö (1880).

7  – Ayt’cr, M.: Bazı önemli Pistacia türlerinin meyvelerinde yağ miktarı ile yağ asitlerinin çeşit ve oranlan ve bunlardan

biyokimyasal sistematikte yararlanma olanakları üzerinde araştırmalar – Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yıll. 23: 126 (İ973).

Meyvalar idrar söktürücü ve kuvvet verici etkilere sahiptir. Meyva toz edilir ve bal ile karıştırılarak günde 10-20 gr alınır. Olgun meyvaların sıkılması ile elde edilen yağ, bazı bölgelerde, yemeklik yağ olarak kullanılmaktadır.

P. vera L. türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 10 m yüksekliğe kadar erişebilen ve kışın yapraklarını döken bîr ağaçtır. Yapraklar 3 yaprakçıklı veya tek tüysii. Yaprakçıklar koyu yeşil renkli ve tüysüz. Meyva uzunca yumurta biçiminde, kırmızımtırak renkli. Tohumda yeşil renkli ve yenebilen kotiie-donlar bulunur. Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin ve Urfa bölgelerinde yetiştirilmektedir. -#

_ Bileşim: Protein ve sabit yağ (% 45-59) taşımaktadır (1, 2).

Eskiden şamfıstığı şurubu halinde balgam söktürücü olarak kullanılırdı. Bu şurup kabuğu soyulmuş tohumların havanda su ile ezilmesi ve bu karışıma şeker şurubu ilâvesi ile elde edilir.

Bugün bilhassa çerez olarak yenilir ve cinsel kudreti arttırıcı karışımların terkibine girer. Bu maksatla çok kullanılan bir karışımın terkibi şöyledir:

Antep fıstığı1 K.

Çam fıstığı1 K.

,; Çekirdeksiz üzüm 1 K.

Bir havanda macun kıvamına kadar ezilir ve bu karışımdan sabahları 20-30 gr yenilir. Tehlikesiz ve etkili bir karışımdır.

Diğer isimler: Fıstık, Şamfıstığt.

P. khinjuk Stocks (Buttum ağ.): 7-8 m kadar yükselebilen ve kışın yapraklarını döken küçük bir

ağaçtır. Yapraklar tek tüysü, 5-9 yaprakçıklı. Meyva 4-6 mm çapında, yuvarlak, basık, donuk tarçın renkli taneler halindedir. Ekim ayında olgunlaşır ve toplanır. Güneydoğu Anadolu bölgesinde (bilhassa Siirt çevresi),jçayalık sırtlarda yabani olarak yetişir.

Tüm meyva % 40, mevya içi ise % 57 sabit yağ taşır. Bu yağda palmitik, stearik, oleik ve linoleik asitlerin trigliseritleri saptanmıştır (3).

Siirt bölgesinde, bu türün meyva kabuğu ve küçük meyvalarımn, öğütüldükten sonra sıkılması ile

bir sabit yağ elde edilir.

Buttum yağı, yeşilimsi esmer renkli, hafif bel-sem kokulu ve zeytinyağı kıvamında bir yağdır.

Bu yağ derilerin parlatılmasmda ve sabun yapımında kullanılır. Bu yağ ile elde edilen sabun “Bitim sabunu” ismiyle tanınmaktadır. Saç bakımında, yağlanma ve kepeklenmeye karşı kullanılır.

Meyvaları Antep fıstığı gibi yenilmektedir.

Diğer isimler: Bıdım yağı, Bitim yağı, Bıdım sabunu, Gizven (Mardin).

MİSK

Moschus mosehiferus L. (Cervidae) isimli hayvanın genİtal organlarının yanında bulunan bit* guddenin salgısıdır. Misk keçisi Tibet, Moğolistan ve Tonkin dağlarındaki ormanlarda yaşar. Ortalama 60 cm yükseklikte olup, esmer renkli, gri veya beyaz lekelidir. Tüyleri uzun ve dalgalıdır. Başı küçük,

kulakları tavşan kulağı biçiminde ve boynuzsuzdur. Üst çenesindeki dişlerden iki tanesi çok büyük olup, dudaklardan aşağı doğru sarkar.

Erkek keçinin göbeği ile gemul organları arasında 5-6 cm uzunluk ve 3-4 cm genişlikte bir salgı bezi bulunur. Bu gudde kokulu ve kıvamlı bir madde ile doludur. Keçiler avcılar tarafından özel tuzaklar ile yakalanır ve salgı bezi alınır. Kışın avlanan hayvanlardan elde edilen misk, yazın avlanan hayvahlatdan^İ^e edilen miskden daha iyi kalitelidir.

Misk esmer renkli, kıvamlı bir kitledir. Acımsı lezzetli ve özel kokuludur. Az bir kül bırakarak ya-nar Eter ve etanolde^ol^ylıkla’çözünür.

Rezin, kollesterin, sabit yağ ve uçucu yağ taşır. Uçucu yağda başlıca kokulu bileşik olarak muskon

bulunur.

Yatıştırıcı bir etkiye sahiptir. Toz5 hap veya ten-tür halinde kullanılır. Bugün bilhassa parfümeri endüstrisinde koku verici olarak kullanılmaktadır. Eskiden cinsel arzuyu artırmak için çok kullanılırdı.

“Miski ban yağı ile karıştırıp başa sürseler nezleyi men eder ve dimağa kuvvet verir. Eğer şebboy yağıyla karıştırıp fallos’un başına sürseler cinsi münasebette kuvvet verir. Doğurmayan kadınlar kendilerine ilâç ettiklerinde içine misk de katsaiar gebe kalmalarına yardımcı olur” (1).

MOR SALKIM

Vatanı Çin’dir. Türkiyede, bilhassa Batı Anadoluda, bahçe ve parklarda süs bitkisi olarak bol miktarda yetiştirilmektedir.

Bileşim: Glikozitler (vistarin ve diğerleri) taşımaktadır.

Toksikolojİk etki: Bütün bitki ve bilhassa dal ve gövde kabuğu zehirlenmeler yapmaktadır. Zehirlenme karın ağrısı, ishal, yüz kızarması, baş dönmesi, uyku hali ve göz bebeklerinin genişlemesi ile kendini gösterir. Memleketimizde nadir olarak zehirlenmelere sebep olan bir bitkidir.