Urginea maritima (L.) Baker (Syn: Scilla maritima L.) (Liüaceae) türünün sonbaharda toplanıp, dilimler halinde kesildikten sonra, kurutulmuş soğan yapraklarıdır. Bu tür 50-150 cm yükseklikte, sonbaharda beyaz renkli ve altı parçalı çiçekler açan, çok yıllık ve soğanlı bir bitkidir. Güney Anadolu bölümünde (Antalya civarında yaygındır) kumluk, kayalık ve kurak yerlerde yetişir.

Dış görünüş: 1 cm kadar genişlikte, 3-5 cm uzunlukta, sarımsı veya pembemsi renkli parçalardır. Hemen hemen kokusuz, keskin ve acı lezzetlidir.

Bileşim: Şekerler, tanen, organik asitler ve glikozitler (% 0.3) taşımaktadır. Tedavide bilhassa sillaren-A kullanılmaktadır.

Etki ve kullanılış: Eski Mısırlılar döneminden beri tedavide kullanılan bir drogdur (2,3)-  Bilhassa idrar  arttırıcı ve kalp  kuvvetlendirici olmak kullanılır. Zehirli bir drog olduğundan ancak hekim tavsiyesine göre kullanılmalıdır. Taze drog tahriş edicidir ve dahilen alındığı zaman kusma ve  ishal  yapar.

Kullanılış şekli: Toz, 0.1 gr, günde 3 defa hap

veya güllaç halinde alınır.

Diğer isimler: Aksoğan, Ayısoğam, Beyazsoğan, Loteşirsoğanı, Nuteşirsoğanı, Ölüsoğanı, Şalgaba (Mersin: Silifke).

Toksikolojik etki: Glikozitler nedeniyle kuvvetli bir kalp  zehiridir. Tahriş edici etki kalsiyum oksalat kristallerinden ileri gelir. Hayvanlar yaprak ve soğanlarını yemezler, İnsanlarda zehirlenmeler genellikle Adasoğani preparatlannın tıbbi miktarın üzerinde alınması ile görülür.’

Kuzey Afrika’da yetişen ve “kırmızı varyete” denilen varyetenin soğanları (Bulbus Scillae nıbrae) taşıdığı sillirozit isimli glikozit nedeniyle çok zehirlidir. Bu nedenle bu varyetenin soğanlarından fare mücadelesinde kullanılan preparatlar yapılmaktadır,

Pancraüum maritimuçı L. (Amaryllidaceae) (Kumzambağı): Beyaz çiçekli, büyük soğanlı ve geniş yapraklı bir bitkidir. Deniz kenarındaki kumluklarda yetişir. Çiçekler ilkbaharda meydana gelir, Anadolu sahillerinde (Şile, Alanya) yaygın bir bitkidir

Soğanları bazen yanlışlıkla, Adasoğani yerine, kullanılmaktadır. Soğanların kusturucu bir etkisi bulunmaktadır.

Ornithogalum umbellatum L. (Lıliaceae) ve buna benzer diğer türlerin taze yumrusudur. Bu tür 20-30 cm yükseklikte, beyaz çiçekli, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Çiçekler gövdenin ucunda ve 8-20 tanesi bir arada bulunur. Anadoiuda yaygın bir türdür.

Yumruları Dioscorides döneminden beri kusturucu ve çıban açıcı olarak tanınmıştır. Taze veya pişmiş yumru çıban üzerine sarılır ve çıbanın olgunlaşıp açılması sağlanır.

Anadoluda 30 kadar Ornithogalum türü bulunmaktadır. Bunlardan aşağıdaki türler sebze olarak kullanılır.

O. comosum L. – Bitki sebze olarak kullanılır.

O. lanceoîatum Labill. – Yapraklan Güney Anadolu’nun dağ köylerinde sebze olarak kullanılmaktadır.

O. latifolium Baker – Yaprakları sebze olarak yenir.

O. pyrenaicum L. – Yapraklan sebze olarak yenir.

¹O. sibthorpii W. Greuter (Syn: O. namım Sibth. et Sm.) – Çiçekli ve yumrulu bitki, ilkbaharda İstanbul pazarlarında “Çiğdem” ismi altında satılır ve sebze olarak kullanılır.

Ornithogalum türlerinin, bilhassa soğanlarında, kalbe etkili bazı zehirli bileşikler (konvallatoksin ve diğer glikozitler) ve saponinler taşıdığı bilinmektedir. Bu nedenle yumruların yüksek miktarlarda yenilmesi bazı zararlı etkiler meydana getirebilir (2).

Kurutulmuş Akyıldız soğanı, Anadolunun bazı bölgelerinde (Konya) toz edildikten sonra, salep yerine, dondurma yapımında kullanılmaktadır. Bu bitkinin yumruları müsilaj taşıdığından dondurmaya bir kıvam vermektedir.

Akyıldız yumrusu tozu bol miktarda iğne şeklinde kristaller ve az miktarda, çaplan 18-28 mikron arasında değişen, nişasta taneleri taşıması nedeniyle diğer bitkisel droglardan mikroskobik analiz sonucu kolaylıkla ayrılabilir.