Etiket: andız

ANDIZ KOZALAĞI

Juniperus drupacea Lab. (Cupressaceae) türünün olgun meyvalarıdır. Bu tür kışın yapraklarım dökmeyen, dioik, bir ağaçtır. Kozalak küremsi biçimli ve 20-25 mm çapında, önce yeşil, sonra esmer renklidir (Resim: 47). Toros ve Amanus dağlarında yetişir.

Dağ köylerinde genç kozalakların su ile kaynatılması sonucu “Andız pekmezi” denilen bir ekstre elde edilir. Bu ekstre taşıdığı şekerler ve vitaminler (3)nedeniyîe kuvvet verici ve afrodizyak olarak

kullanılmaktadır.

Toz edilmiş kozalak bal ile karıştırılarak dahilen kurt düşürücü olarak alınır.

ANDIZOTUKOKU

İnula helenium L.(Compositae) türünün kurutulmuş kökleridir. Bu tür 1-2 m yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar gövdenin üst kısmında sapsız, diptekiler 10-15 cm uzunluğunda saplı, lamina tam, kenarları dişli, üst yüzü biraz pürtüklü, alt yüzü yünlü gibi beyaz tüylü. Çiçekler san renkli ve dalların ucundaki büyük kapitulum durumlarda toplanmış. Hendek ve çit kenarları ile sulak yerlerde yetişir. Anadoluda birçok alttürü bulunmaktadır. Bunlar Kuzey ve Doğu Anadoluya yayılmışlardır. Parlak sarı renkli çiçekleri nedeniyle Avrupada bahçelerde süs bitkisi olarak ve drog elde etmek için yetiştirilmektedir.

Düzce ve Artvin bölgelerinden toplanan, subsp. orgyalis (Boiss.) Grierson kökleri, İstanbul aktarlarında satılmaktadır.

Dış görünüş: 1-3 cm çapında, üzeri buruşuk, açık esmer veya esmer sarımtırak renkli ve kolaylıkla kırılabilen çubuklar halindedir. Menekşeye benzer kokulu, acı ve batıcı lezzetlidir.

Bileşim: İnulin (% 40-45) ve uçucu yağ taşımaktadır. Uçucu yağda alantolakton ve türevleri bulunur.= : : –

Etki ve kullanılış: Eskiden çok kullanılan bir drog idi. Bu nedenle eski tedavi kitaplarında ismi çok geçer. Safra söktiirücü, idrar arttırıcı, öksürük kesici, göğüs yumuşatıcı, kuvvet verici ve kurt düşürücü etkileri vardır. Zehirli bileşikler taşımaması ve kabız etkisinin olmaması nedeniyle tehlikesiz bir drogdur.

Kullanılış şekli: İnfusyon (%2-5) günde 2-3 bardak veya toz günde 2-10 gr hap halinde alınır..

Diğer isimler: Andız kökü, Anduz kökü, İndus kökü.

Memleketimizde yetişen aşağıdaki İnula türleri de tedavi maksadıyla kullanılmaktadır.

/. dysenterica 1. (Syn: Pulicâjfia dysenterica (L.) Bernh.): 30-75 cm yükseklikte, dallı, tüylü ve kalın köklü bir türdür. Bilhassa Kuzey ve Doğu Anadoluda bulunur. Çiçekli dalları ve kökü dizanteriye karşı kabız olarak infusyon veya dekoksiyon (%3) halinde kullanılır. Zehirli bileşikler taşımadığından tehlikesiz bir drogdur.

/. heterotepis Boiss. (Kaya andızı): 15-40 cm yükseklikte, yünlü gibi sık tüylü, yapraklar tam ve saplı, çiçekler san renkli. Çok yıllık otsu bir bitkidir. Bilhassa kireçli kayalar üzerinde bulunur. Anadolunun Batı ve Güneyinde yaygındır. Yapraklı dallan infusyon halinde (%3) iştah açıcı ve basura karşı kullanlır.

/. viscosa (L.) Aiton (Yapışkan andız): 1-2 m yükseklikte, çalı görünüşünde, sarı çiçekli, yapışkan ve özel kokulu bir btfkidir. Yol, bataklık ve hendek kenarlarında bulunur. Bilhassa Güney ve Batı Anadoluda yaygındır. Taze. yapraklan yara üzerine konularak, yara iyi edici olarak kullanılır.

ANDIZ KATRANI

/. drupacea Lab. türünün dal ve gövde parçalarının yakılması ile elde edilen katrandır. Toros dağlarının dağ köylerinde (Akseki köyleri) elde edilmektedir.

Siyah renkli, şurup kıvammda, özel ve keskin kokulu bir sıvıdır.

Dahilen solunum ve idrar yollan hastalıklarına karşı tek basma veya çörekotu yağı ile karıştırılarak, hap halinde, alınır. Haricen hayvanlardaki deri hastalıklarına karşı kullanılır. Arı kovanlarında meydana gelen bazı mantar hastalıklarına karşı, yanmış bir tezek parçasına damlatılması, ile elde edilen duman, tütsü olarak kullanılır.

Kimyasal yapı bakımından Ardıç katranı (Pix Juniperi oxycedri)’na en yakın olan bir katrandır (4). Bu nedenle bu katran Ardıç katranı yerine kullanılabilir.

Türkiye’de elde edilen katranların en kıymetlisi-dir. 1983 yazında kilosunun fiyatı 8.000 lira civarında idi. Bkz. Katran.

1  – Zhukovsky. P.: Türkiyenitı ziraî bünyesi 537, İstanbul (1951).

2 – Luzina, B. L.: Türkıyenin yeni anason cinsi, Anizet-Zhukovsky, R: aynı yayın 538.

3  – Selik, M. ve Ziegler, H.: Der Zucker-, Eiweiss- und Vitamİngehait des Beerenzapfensaftes von Juniperus drupacea Labill.

(Andız pekmezi) -Qual. Plant. Mater. Veg. 17: 265 (1969).

4 – Baytop. T. ve Öztekin, A.: Türkiyede elde edilen bitkisel katran çeşitleri üzerinde araştımıalar-V. Bitkisel İlâç

Hammaddeleri Toplantısı tebliğleri, Ankara (1984).Andız ağacının kokusu hoş olduğundan, odunundan Güney Anadolu bölgesinde ağızlık ve sandık yapılmaktadır.