Tablo 7.12.3: Çinko beslenme durumunun değer­lendirilmesinde kullanılan ölçümler

Plazma veya serum çinko düzeyi Eritrosit, lökosit ve saç çinko düzeyleri İdrarla 24 saatte atılan çinko miktarı Çinko metalloenzimleri düzeyleri Serum alkali fosfataz, eritrosit karbonik anhidraz, serum RNAase Serum retinol bağlayan protein Diğer göstergeler

Tat duyusu

Tükrük, ter, deri ve tırnak çinko düzey­leri

Çinko tutulması ve alışverişi (turnover)

Zn⁶⁵ ile eritrosit yakalaması Cuptake)

Makrofaj kemotaksisi

Plazma veya serumda çinko düzeyleri

Çinko eksikliği vakalarında plazma veya se­rum çinko düzeyi beslenme durumunun belirlen. mesi için en sık kullanılan parametredir. Normal serum ve plazma çinko düzeyleri 80-120 ;ıg/dl arasında değişir ve 70 tıg/dl den düşük değerler pa­tolojik sayılır. Ancak, bu düzeyler bazen çinko eksikliği bulunmayan durumlarda da düşük ola­bilir. Plazma çinkosunu etkileyen en önemli fak­tör plazma albumin düzeyidir. Plazma albumin ve çinko konsantrasyonları arasında doğrusal bir ilişki gözlenir. Plazma çinko düzeyinin albumine bağımlılığı hepatik siroz ve protein enerji malnütrisyonu gibi hipoalbuminemi durumların­da dikkate alınmalıdır. Plazma çinko düzeyi, total vücut çinko içeriğinde değişme olmaksızın infeksiyon, inflamasyon, doku harabiyeti ve akut hastalık durumlarında azalır. Bu durumlarda lökositlerden salgılanan LEM (lökosit endojen me-diatör) çinkonun karaciğerde tutulmasını sağla­maktadır. Gebelik, oral kontraseptif gibi ilaçlar da plazma çinkosunun düşmesine neden olmak­tadır. Plazma çinko düzeyi yemek yeme ile de de­ğişebilir. Örnekler alınırken çevreden kontaminasyona dikkat edilmelidir.

Eritrosit ve lökosit çinko düzeyleri

Primer çinko eksikliği vakalarında, PEM’de, orak hücreli anemide eritrosit çinko düzeylerin­de önemli ölçüde azalma saptanmıştır. Ancak, eritrositlerde çinko tayini vücut sıvılarına göre daha güçtür.

Saç çinko düzeyleri

Normal saç çinko düzeyi erişkinde 150-200 [ig/g dır. 125 ıg/g dan düşük değerler şüpheli, 70 |ig/g dan düşük değerler çinko eksikliği ola­rak kabul edilir.

İdrar çinko atılımı

Normalde idrar ile çinko atılımı 300-600 jıg/24 saattir. Çinko eksikliği vakalarında, PEMde, Âcrodermatitis enteropathica’da düşük de­ğerler saptanır. İdrarla atılan miktarlar ile plaz­ma çinko düzeyleri arasında bir ilişki buluna­mamıştır.

Diğer göstergeler

Çinko eksikliğinde serum alkali fosfataz ak-tivitesinin belirgin olarak düştüğü gösterilmiş­tir. Bu enzimin aktivitesindeki azalmanın direkt olarak çinko eksikliğine bağlı olduğu düşünül­mektedir. İnsanlarda çinko eksikliği cüceliğinde, Âcrodermatitis enteropathica’da, çinkodan fakir sıvılar ile uzun süre total parenteral beslenme sonucu serum alkali fosfataz aktivitesinin azal­dığı ve çinko tedavisi ile normale döndüğü gös­terilmiştir.

Protein sindiriminde önemli rol oynayan pankreatik karboksipeptidaz A ve B aktiviteleri de çinko eksikliğinden etkilenmektedir. Prokar-boksipeptidaz A aktivitesinin azalması, çinko ek­sikliğinin değişmez bulgusu olarak kabul edil­mektedir.

Diğer bir çinko metalloenzimi olan eritrosit karbonik anhidraz düzeyi orak hücreli anemide düşük bulunmuştur. Eritrosit karbonik anhidra-zı ile eritrosit çinko düzeyi arasında sıkı bir iliş­ki saptanmış ve bu enzim, orak hücreli anemili hastalarda çinko beslenme durumunun bir gös­tergesi olarak kullanılmıştır.

Karaciğerden periferik dokulara A vitamini taşıyan RBP (retinol bağlayıcı protein) in karaci­ğerde sentezi için çinko gereklidir. Eksiklik du­rumlarında serum çinkosuna paralel olarak kan­da bu protein düzeyinin azaldığı gösterilmiştir. Retinol bağlayıcı proteinin insanlarda hepatik çinko kullanımının bir indeksi olarak kullanıla­bileceği bildirilmiştir.

TEDAVİ

Çinko eksikliğinde tedavi amacıyla çinko­nun sülfat, asetat veya glukonat tuzları kulla­nılır. Verilecek çinko miktarı günde 0.2-3 mg/kg arasında değişir. Tedaviye birkaç ay devam edil­melidir. Genelde 1 mg çinko/kg/gün C4.5 mg ZnS0₄₎ 7H₂0) uygun bir dozdur. Çinko kaybı­nın aşırı olduğu durumlarda daha yüksek mik­tarların verilmesi gerekir, ancak yüksek dozlarda gastrointestinal irritasyon görülebilir. Verilen çinkonun iyi emilmesini sağlamak için yemek­lerden ya bir saat önce veya bir saat sonra veril­melidir. Ayrıca, hastaya çinkodan zengin bir diyet önerilir. Organizmada çinko birikimi, diyet ile alman protein ve fosfat miktarı ile yakından ilişkilidir. Çinko birikiminin yüksek protein (eriş­kinlerde 150 g/gün) ve orta derecede fosfat alı­mında (10,0 mg/gün) en fazla olduğu bildiril­miştir. Parenteral beslenmede günde 30-40 jjtg/kg çinko verilmesi yeterlidir.