Achiilea miîlcfoîium L. (Composiîae) türünün kurutulmuş çiçekli ve yapraklı dallandır. Bu tür 10-100 cm yükseklikte, yünlü gibi tüylü, parçalı yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Bilhassa Kuzey ve Doğu Anadoluda yetişmektedir.
Dış görünüşü: Yapraklı ve çiçekli dallardan ibarettir. Yapraklar parçalı, parçalar dar, yünlü gibi tüylü. Çiçek durumunda 50-150 kapitulum bulunur. Dİ1 şeklindeki çiçekler beyaz renkli. Özel ve kuvvetli bir kokusu ve acımtırak bir lezzeti vardır.
Bileşim: Mavimtırak renkli bir uçucu yağ taşır. Uçucu yağın bileşim ve miktarı bitkinin varyetesine ve elde ediliş .zaman ve yöresine göre çok değişmektedir. Herba kısmında genellikle % 0.2-0.4 arasında uçucu yağ bulunmaktadır. Bu uçucu yağda azulen, limonen, borneol, pinenler, seskiterpenler vs. vardır (3,4).
Etki ve kullanılışı: îdrar arttırıcı, iştah açıcı, gaz söktürücü, adet söktürücü ve yara iyi edici (bilhassa basurda) etkilere sahiptir.
Kullanılış şekli: Dahilen infusyon (% 5) günde 2-3 bardak içilir. Yara iyi edici ve basur ağrılarını dindirici olarak, taze yaprağın sıkılması ile elde edilen usare, bir tülbent ile yaranın veya basur memelerinin üzerine konur ve pansuman günde 2-3 defa değiştirilir. Etkili ve zararsız bir ilâçtır.
Diğer isimler: Akbaşlı, Barsamaotu, Beyaz cİvanperçemi, Binbiryaprakotu, Kandilçiçeği, Mar-samaotu.
Türkiyede 40 kadar Achiilea türü bulunmakta ve bunların birçoğu tedavi amacıyla, yukarıdaki tür yerine kullanılmaktadır. Bunların başhcaları şunlardır:
A. aleppica DC. (Yılançiçeği): 5-60 cm yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Yapraklar tüylü, parçalı, parçalar iplik şeklinde. Çiçekler fildişi beyazı, soluk sarı ve altm sarısı renklidir. Orta ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaygın bir türdür.
A. armenorum Boiss. et Hausskn. (Baytaran):
10-25 cm yükseklikte, yünlü gibi tüylü, beyaz çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kahramanma-
1 – Korur. N. R.: Türkiyede nebati boyalar – Y. Zır. Ensl. Çalışmaları Sayı 41, 31, Ankara (1937).
anıştırmalar – Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 2: 680 (1945).
Polytechnique Federale, Zürich (1949).
4 – Yürekli, A. K. ve Güral. B.: Achiilea genusunda bulunan lakionik seskiterpenler – IV. Bitkisel îlâç Hammaddeleri
Toplantısı, bildiriler 105. Eskişehir (19S3).
raş bölgesindeki dağlarda (Berit dağı) yetişir.
A. biebersieinii Afan. (Syn: A. micranthaWiIld.) (Pireotu, Sarı civanperçemi): 10-100 cm yükseklikte, çok tüylü, san çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Batı Anadolu hariç, Anadolunun diğer bölgelerinde yaygındır.
Çiçek durumlarında % 0.45 uçucu yağ bulunmaktadır. Bu uçucu yağda % 49 sineol bulunduğu saptanmıştır (1).
Çiçek durumları iştah açısı ve Elazığ bölgesinde pirelere karşı kullanılmaktadır.
A. kotschyi Boiss: 15-40 cm yükseklikte, yünlü gibi tüylü, parçalı yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Orta ve Doğu Anadoluda bulunan bir türdür.
A. mulîîfida (DC.) Boiss. (Ebülmülük): 10-30 cm yükseklikte, yeşil yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Memleketimizde yalnız Uludağ’da (1700-2550 m) bulunmaktadır.
A. nohilis L. (Ayvadana, Ayıdanası, Kurtotu): 15-70 cm yükseklikte, sık tüylü, soluk sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Memleketimizde 4 alttürünün bulunduğu bilinmektedir. Bu alttürlerden en yaygın olanı subsp. neilreıchii (Kemer) Formanek alttürüdür. Bu alttüre ait çiçekli dallar İzmir aktarlarında “Ayvadana” ismi altında satılmaktadır. Aynı bitki Bursa’da “Ayıdanası” ismiyle tanınmaktadır.
A. setacea Waldst. et Kit. (Tilkikuyruğu, Yılandili): 10-80 cm yükseklikte, sık tüylü, parçalı yapraklı, beyaz çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Doğu bölgesi hariç, Anadoluda yaygın bir türdür.
Torul (Gümüşhane) bölgesinde, yapraklarının ezilmesi ile elde edilen lapa, haricen yara iyi edici olarak kullanılmaktadır.
A. wilhelmsii C. Koch: 10-30 cm kadar yükselebilen, parlak san çiçekli bir türdür. Bilhassa Doğu
ve Güney Anadolu bölgelerinde yetişir. Erzurum (Ilıca) bölgesinde çiçekli dalları böcek kaçırttcı ve öldürücü olarak kullanılır. Çiçekli dallarında % 0.7 oranında uçucu yağ ve bu yağda da kâfur ve borne-ol bulunduğu saptanmıştır (2,3).