Nedenleri: Kanamalar, ağır travmalar, kalp infarktüsü,yanıklar, entoksikasvonlar,ağır akut enfeksiyonlar (gram negatif sepsisler,diğer enfeksiyonlar), akut, pankreatit vs.
Nedeni anlaşılamayan şoklarda şu olasılıkları hemen hatıra getirmelidir: Farkına varılmayan bir kanama odağı (dış gebelik,duodenal ulkus,özofagus varisi) sesiz kalp infarktüsü akut pankreatit,gram negatif sepsis,nörojen şok.
Laboratuar tetkikleri: Hemen başvurulması gereken tetkikler şunlardır: Vucut ısısı, nabız sayısı, solunum sayısı ve arter tansiyonu ölçümleri ile idrar tahlili, Ayrıca hematokrit hemoglobin, serumda Na, K ve rezerv alkali tayini EKG alınması ve kontrolları. Mümkünse oksijen satürasyonu tayini, santral venöz basınç ölçümü, total protein tayini.
Şok tipleri: a) Kanamaya bağlı hipovolemik şok
b) Plazma kaybına bağlı hipovolemik şok c) Septik toksit şok d) Kardionejik şok e)Anaflaktik şokf) Nörojen şok (ilâçlara bağlı, spinal anesteziye bağlı, merkezî sinir sisteminin lezyonlarına veya hipoksemisine bağlı).
Tedavi
Büyük kan kayıplarına bağlı hipovolemik şokta tedavi: Hemen bir enfüzyon kanülü yerleştirilir,gerekirse vena seksio yapılır.En iyisi santral venöz bir polietilen kateter koymaktır.
Bu vak’alarda hematokrit ve kan proteinleri belirgin şekilde düşük çıkar.Damarları kanla, plazmayla, hiç değilse dekstran ile doldurmak gereklidir
Normalde 5-10 cm su olan santral venöz basınç düştükçe damarların sıvı ile doldurulması, yükseldikçe sıvının kesilmesi gerekecektir.Verilecek kan transfüzyonu ilk ağızda 1 şişedir. Ağır kan kayıplarında 1500-2000 cc kadar kan verilir. Her 3 şişe sitratl1 kana karşılık 1 ampul Calcium i.v verilmelidir.Daha fazla kan vermek gerektiğinde sitratlı kan yerine plazma veya silikonize kan konserveleri tercih edilmelidir. Bu suretle hipokalsemiye bağlı olarak vazokonstriktör ilâçların etkileri önlenmemiş olur. Plazma kullanılacaksa 2.kısım kuru plazma 1 kısım suda eritilir,ve günde en fazla 1.5 litre plazma transfüzyonu yapılabilir. Dekstran (Macrodex)kullanılacaksa 500 ml lik şişelerinden 1 veva 2 tane takılır. Dekstran’ın yarı ömrü 24 saattir. Macrodex te ortalama molekül ağırlığı 70 000 olan bir dekstran içermektedir. Rheomacrodex ise dekstran 40 tır. Çabuk ve kısa etkilidir.
Kortikosteroidler bu sok tipinde kontrendikedir.
Büyük plazma kayıplarına bağlı hipovolemik şok tedavi: Yanıklarda ve zehirlerlenmelerde görülen bu sok tipinde hemotokrit yükselir buna karşılık total kan proteini düşer. Vazopressörmaddelerle tedavi yetmez, mutlaka plazma da verilmelidir.
Plazma dozu: Günde en fazla 1.5 litre Vazoaktif ilâçlar (Giludop 50 ve 200) bazan gerekli damar yatağını doldurmada ve kalp devrisini sağlamada güçlükle karşılaşıldığında Glidop 200 mg lık ampulü 500 ml% 5 lik dekstroz içine konur ve 60-70 kg lık bir hasta için dakikada 15 damla gidecek tarzda enfüzvon hızı ayarlanır. Sonuç alınmadığı takdirde damla hızı dakikada 60’a kadar yavaş yavaş artırılır. Kortikosteroidler toksin etkisini ortadan kaldırmak ve stres Addisonismus unu gidermek için endikedir.Bu amaçla vüksek doz prednisolon (Prednisolon.”Linz”) veya metilprednisolon (Prednol-L) kullanılır.
Dozaj: 25-100 mg i.v
Kardiojenik şokta tedavi; Kalp dakika hacminin birden çok azaldığı ve refleks yoluyla buna periferik kollapsın da eklendiği durumlarda oluşan kardiojenik şok en ziyade miyokart infarktüsü seyrinde, akut sol kalp yetmezliğjnde ve şiddetli taşiaritmi nöbetlerinde görülür
Tedavisinde ağrıya karşı pethidin (Dolantin ampul)i.v verilir. Kusmalar varsa atropin s.c 1/2 mg yapılır.Kan volümü azalmışsa dekstran 40 (Rheomecrodex) veya dekstroz %5 lik verilir. Dopamin (Gliludop) gerekli olabilir. 500 ml serum fizyolojik veya %5 lik dekstroziçne 1 ampul Giludop 200 mg konarak dakikada 20-30 damla hesabı ile verilir.
Sol ventrikül gücünü artırmak için dopamin yerine dijital kullanmak doğru değildir. Ancak evvelden beri dijital almakta olanlara dijital verilmeye devam olunur. Kortikosteroid kullanılması tartışmalıdır. Zorunlu durumlarda 1 ampul Prednisolon (Prednisolon “Linz”) i.v. verilebilir. Kardiojenik şoktaki hastalarda devamlı şekilde oksijen verilmelidir. Diüretikler kontrendikedir ancak fazla sıvı yüklemesi yapılmışsa ve akut akciğer ödemi tehlikesi belirmişse 1 ampul furosemid (Lasix, Furomid, Desal) i.v. yapılır.
Anaflâtik şokta tedavi: Anafilâksi sonucu birdenbire oluşan periferik arterioler felç ve ona bağlı olarak kanın splanknik alanda toplanmasıdır.Nedenleri arasında en sık rastlanan şunlardır: Penisilin,radyoopak maddeler,(Biligrafin gibi) B vitamini.Bunlardan Penisilin anafilâksisi birkaç saniye de başlar ve hiçbir tedaviye fırsat bırakmaz. Anafilâktik şokun başlama zamanı prognozu etkilemektedir. İlk beş dakikada görülen şok öldürücü sayılır.10-15 dakika sonra ortaya çıkan şokta ciddidir fakat düzelebilir.Daha sonra ortaya çıkanlarda kurtulma şansı daha fazladır. Klinik septomlar içinde en dikkat gerektireni glottis ödemidir. Ayrıca bunlardan bronkospazm,karın ağrıları,ürtiker,kusma ve anjionörotik ödemlere bağlı (kolonda sürekli defekasyon ihtiyacı) değişik belirtiler saptanır.Ateş olabilir.
Tedavisi: Derhal 1 mg Adrenalin i.m yapılır. 10 dakika sonra tekrarlanabilir. Sonuç alınmazsa 1 mg Adrenalin 10 ml serum fizyolojikle sulandırılarak i.v yavaş zerkedilir. Bronkospazma karşı aminofilin ( Aminocardol.Difilin,Carena)i.v yapılır. Mümkünse oksijen verilir. Damar yolunu açık tutmak için derhal serum fizyolojik veya İsolyte takılır.Arter basıncı alınamayacak duruma gelmişse dopamin(Giludop) enfzyonuna başlanır. Serum içine 1-2 ampul antihistaminik(Antistin) konur.
Pek tartışılmakta olmasına rağmen serum setinden 100-250 mg pred-nisolon (Prednisolon “Linz”) verilebilir. Bu arada başlangıçtan itibaren hastanın başının düz tutulmasına, dilinin arkaya düşerek solunum yolunu tıkamaması için bir hava tübü yerleştirilmesine itina gösterilmelidir. Larinks ödemi antihistaminik ve kortikosteroidle geçmemişse entübasyon veya trakeostomi yapılır.
Nörojenik şokta tedavi: Klorpromazin (Largactil,Fleksin,Sparine)gibi ilaçlardan vey merkezi sinir sistemi lezyonlarından ileri gelen bir şok türüdür.
Tedavi: İlaç zehirlenmelerinde mide yıkanması denilebilir. Ozmotik diürez(Mannitol) yapılır. Bazı durumlarda peritoneal dialize başvurmak gerekebilir. Asidozla mücadele edilir.( Sodyum bikarbonat solüsyonları)