Kategori: Sağlık

PAPAZOTU TOHUMU

Tohumlar 4-8 mm uzunluk ve 2 mm çapında, köşeli, bir ucu sivri, siyahımsı veya esmer renkli, kokusuz ve çok acı lezzetli taneler halindedir.

Alkaloitler (veratrin ve diğerleri, % 2-5) taşımaktadır (1).

Eskiden siyatik, romatizma ve mkris ağrılarına karşı ve felçlerde uyarıcı olarak dahilen kullanılırdı. Yüksek zehirliliği nedeniyle dahilen kullanılışı terkedilmiştir.Soğuk kanlı hayvanlara karşı çok zehirlidir. Bugün sinir ağrılarını (nevralji) yatıştırıcı ve baş bitlerini yok edici olarak kullanılmaktadır. Veteriner hekimliğinde, hayvanların vücut parazitleri ile mücadelede, haricen, kullanılmaktadır. Veratrin eldesinde bir ilkel maddedir.

Toz veya tentür, vücut parazitlerine karşı, deriye veya kıllı deriye (saçlara) sürülür.

Diğer isimler: Bitotu, Karabitotu

BOGADIKENI

Saponiri

taşımaktadırlar.

Öksürük kesici, idrar arttırıcı, iştah açıcı, uyarıcı ve afrodizyak olarak, infusyon halinde (% 5), kullanılır. Kökler (Radix Eryngii)’de aynı etkilere

sahiptir.

Diğer isimler: Deveelması, Devecidikeni, Devedikeni, Gözdikeni, Tengeldikeni.

Türkiyede 20 kadar Eryngium türü bulunmakta ve bunlar bir ayırım yapılmadan yukarıdaki şekilde kullanılmaktadır.

Eryngium türlerinden gövdesi mavimtırak olan türler {E.maritimum L.) in dallan, nazara karşı, ev ve oda kapılarının üstüne konulmaktadır. Gözdi-kenİ ismi de bu kullanıştan ileri gelmektedir.

E. billardieri Delar.: 40-75 cm yükseklikte, yaprakları parçalar, parçaların uçları dikenli, çiçek durumları mavimtırak renkli olan çok yıllık bir bitkidir. Doğu Anadoluda yaygındır.

Genç bitkilerin gövdesi, kabuğu soyulduktan sonra, yenilir (Başkale, Van). Reçinenrsi bir tadı vardır

CENTİYANE KÖKÜ

Gentiana lutea L. (Gentianaceae) türünün sonbaharda toplanıp güneşte kurutulmuş kök ve rizom-larıdrr. Bu tür 100-120 cm yükseklikte, san çiçekli, çok yıllık ve otsu bir dağ bitkisidir (Resim: 35 ve 36). Orta Avrupa dağlarında yaygındır. Türkiyede nadir olarak bulunur (Bursa-Uludağ, Ödemiş, Boz-dağ). Daima 1500 m yüksekliğin üstünde rastlanır. Çok toplama nedeniyle bu tür memleketimizde çok azalmıştır.

Dış görünüş: 10-20 cm ve bazen daha uzun, 1-3 cm çapında, silindir biçimli parçalar halindedir. Dış yüzünde esmer san renkli ince bir mantar tabakası bulunur. Hoş ve özel kokulu, önce tatlımsı, sonra acı -lezzetlidir.

Bileşim: Yağ, pektin, tanen ve acı glikozitler (gentiopikrin) taşımaktadır.

1 – Baytop, T. ve Sütlüpınar, N.: Rhamnus oieoides L. subsp. graecus (Bois$. et Reut.) Holmboe kabukları ndaki antrasen türevleri üzerinde araştırmalar – İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 13: 1 (1977).

Etki ve kullanılış: Zehirli olmayan çok iyi bir acı ilâçtır. Sindirim sistemi sinirlerinin uçlarını uyararak ifrazatı arttırır ve iştahı açar. Eskiden ateş düşürücü olarak da kullanılmıştır. Haricen yara iyi edici olarak kullanılır. Alyuvarları arttırıcı bir etkisi olduğu gösterilmiştir.

Kullanılış şekli: Toz 0.2-1 gr, günde 2-3 defa, hap haiinde. İnfusyon (% 2-5), günde 2-3 bardak. Daima yemeklerden önce alınmalıdır. Haricen cerahatli yaralar koyu dekoksiyon (% 10) ile yıkanır.

1945 yıllarında, Uludağda yetişen bitkilerin köklerinden bir sulu hulâsa hazırlanarak ticarete çıkartılmıştır (1). Bugün böyle bir üretim yoktur. Az miktarda centiyane kökü İzmirden dış ülkelere satılmaktadır.

Diğer isimler: Centiyan (Arapçadan), Cintiyâne, Defneyezit, Güşadotu (Farsçadan), Kantaron-u kebir, Sarı gentiyan, Sivri kökü (Bozdağ).;

Aşağıda isimleri yazılmış olan türlerin toprak üstü kısımları, centiyane kökü gibi, iştah açıcı ve ateş düşürücü olarak kullanılmaktadır.

G. asclepiadea L. (Mavi centiyan, sütlü güşadotu): 100 cm kadar yükselebilen, mavi çiçekli bir türdür. Çiçekler genellikle 5 loblu, Korolla mavi veya koyu mavi renkli. Yapraklar sivri uçlu. Bilhassa Kuzey Anadolu bölgesi dağlarında bulunur.

G. cruciata L. : 50 cm kadar yükseklikte, mavi çiçekli bir türdür. Yapraklarının küt olması ile yukarıdaki türden ayrılabilir. Korolla genellikle 4 lobludur. Kuzey ve İç Anadoluda yetişmektedir.

Çiçekli dalları Doğu Anadolu bölgesi (Gaziantep, Erzurum, Urfa) aktarlarında demetler halinde satılır.

Menyanthes trifoliata L. (Acıyonca, Suyoncası):

Yaprakları üç yaprakçıklı, çiçekleri soluk pembe renkli olan bir su bitkisidir. Bataklık yerler ve göl kenarlannda yetişir. Kuzey ve Doğu Anadoluda göl kenarlarında bulunmaktadır.

Yapraklan (Folium Menyanfbidis) Avrupada kuvvet verici, iştah açıcı ve ateş düşürücü olarak kullanılır. Anadoluda kullanılışına rastlanılmamıştır.

Açı maddeler (menyantin, gentianin) taşımaktadır.

CEVİZ YAPRAĞI

Juglans regia L. (Juglandaceae) türünün kurutulmuş yaprağıdır. Bu tür 25-30 m yüksekliğe kadar ulaşabilen, kışın yaprak döken, gösterişli bir ağaçtır. Yapraklar tek tüysü, yaprakçıklar tam kenarlı ve kuvvetli kokuludur. Kuzeydoğu ve Doğu Anadoluda yabani olarak yetiştiği gibi, bahçelerde de yetiştirilmektedir. -•“:

Drog elde etmek için yapraklar haziran4emmuz aylarında toplanır, havadar ve gölgelik bir yere serilerek kurutulur.

Dış görünüş: 20-30 cm uzunlukta bileşik bir yapraktır. Her bir yaprakta 7-9 yaprakçık bulunur. Yaprakçıklar yumurta biçiminde, tam kenarlı, 6-15 cm uzunlukta, koyu yeşil renkli ve

Biledim: Tanen, uçucu yağ ve acı lezzetli bir boyar madde (jugîon) taşımaktadır. Bu maddenin re-düklenmiş türevi taze yapraklarda glikozit halinde bulunur.

Etki ve kullanılış: Çok kullanılan bir halk ilâcıdır. İştah açıcı, kabız, kan şekerini düşürücü, kuvvet verici etkileri vardır. Deri hastalıklarında, antiseptik olarak, haricen kullanılır. Ceviz yaprağı veya taze meyvarun üzerindeki yeşil kabuk ile yün, pamuk veya *igek«iplikler kahve rengine boyanabilir.

İ – Koçak, H.: Birkaç galenik preparat meselesi hakkında – İstanbul Üniv. Ecz. Fak. doktora tezi (1951).

2 – Çalış, t. ve Ersöz, T.: Genîiana olivieri ve Gentiana gelida üzerinde karşılaştırmalı bir çalışma- VIII. Bitkisel İlaç

Hammeddeİeri Toplantısı, bildiri özetleri 30, İstanbul (1989).

3 – Eşberk, T. ve Harmancıoğlu, M.: Ceviz (Juglans regia L.) – Ankara Üniv. Zİr. Fak. Yıll. 2: 42 (1952).


Birinci Dünya Savaşı arasında Türk ordusundaki askerlerin çadırları ve ebiseleri ceviz yaprağı ve soğan kabuğu karışımından elde edilen bir hulâsa ile

Taze yaprakların kuru yapraklardan daha etkili olduğu sanılmaktadır. Yaprak yerine taze ceviz mey vasinin üzerindeki kabuk (ceviz kapçığı) (Pericarpium Juglandis nucum) da kullanılabilir.

ÇAM TEREMENTİSİ

Değişik Pinus (Çam) türlerinin (Pinaceae) gövdesine yapılan yaralamalar sonucu elde edilen bir maddedir. Türkiyede P. brutia Ten. türünden ve bilhassa Muğla bölgesinde elde edilmektedir (4) (Resim: 69).

Dış görünüş: Bal kıvamında, soluk san veya soluk yeşilimsi renkli, özel balsam kokulu ve acı lezzetli bir maddedir. Suda çözünmez. Organik çözücülerde kolaylıkla çözünür.

Bileşim: Rezin (% 70-90) ve uçucu yağ (% 10-

28) taşımaktadır.

1  – Berk (Baytop), A.: L’Achillea micrantha M. B., Laplante et l’essence – Farmakolog 21: 242 (1951).

2 – Tanker, M. ve Küsmenoğlu, Ş.: Achillea vvıİhelmsüC. Koch uçucu yağının gaz kromatografisi İle incelenmesi-V. Bitkisel

İt uç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiri kitabı 115, Ankara (1987).

3  – Schmaus, G. ve ark.: Volaüle constituents of Rhus coriaria and Achillea wilhelmsii from Turkey K. H. C. Başer ve N.

Güler (eds.): Essential oiis 178, İstanbul (1993).

4 – Berke!, A. ve Huş, S.: Kizılçam (Pinus brutia) dan meşcereyi ve ağacın teknik vasıflarım koruyan modern metotlarla reçine

istihsali araştırmalar İstanbul Üniv. Orman Fak. Der. 6: 101 (1956)1

Etki ve kullanılış: Solunum ve idrar yolları hastalıklarında kullanılan etkili bir antiseptiktir. Tahriş yaptığından böbrek rahatsızlıkları olanlarda kullanılmamalıdır. Haricen kullanılışı tahriş edici özelliğine dayanır. Boya ve kâğıt endüstrilerinde çok kullanılan bir katkı maddesidir.

Diğer isimleri: Çamsakızı, Reçine, Terebantin, Terebentin.

Türkiyede, yabani olarak, aşağıdaki 5 Pinus türü yetişmektedir (1)

P. bruîia Ten. (Kızıl çam)

P. halepensis Miller (Halep çamı)

P. nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holm-boe (Karaçam, Toros çamı)

P. pinea L. (Fıstık çamı)

P. sylvestris L. (Sarı çam)

Bu türlerden elde edilen aşağıdaki droglar halen tedavi alanında kullanılmaktadır.