Tussilago farfara L. (Compositae) türünün kurutulmuş yapraklarıdır. Bu tür sarı çiçekli, çok yıl-hk ve otsu bir bitkidir. Kuzey Anadoluda rutubetli sırtlar ve yol kenarlarında görülür. Çiçek durumları yapraklardan önce (Mart-Nisan) meydana gelir (Resim: 91).

Dış görünüş: 8-15 cm çapında, yürek biçiminde ve uzun saplı yapraklardır. Üst yüz koyu yeşil, alt yüz ise sık ve beyaz renkli tüylerle örtülüdür. Hemen hemen kokusuz ve hafif acı lezzetlidir.

1  – Şarer, E. ve Gökdil, G.: Melissa officinaüs L. subsp. inodora uçucu yağı üzerinde araş tırmalar, VIII. Bitkisel İlaç

Hammaddeleri Toplantısı, bildiri özetleri 65, İstanbul (!989).

2  – Okay, İ.M. ve Gürgen, A.R.: Türkiye okaliptüs yağlan üzerinde bir araştırjna – Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 5: 127 (1945). 3- Büytop, T.: Farmakoçnozı ders kitabı 2: 211 (İ974).

Bileşim: Müsilaj ve acı maddeler (glikozit yapısında) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Öksürük kesici ve göğüs yumuşatıcı etkilere sahiptir. Çiçekleri (FIos Farfarae) de aynı maksat İçin kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: înfusyon (% 3-6), günde 2-3 bardak, yemekler arasında içilir. Zararsız bir drogdur.

Diğer isimler: Farfaraotu, Kavalak (Bolu), Sulandıkotu (Tekirdağ).

Değişik Heîichrysum (Compositae) türlerinin kurutulmuş çiçekli gövdeleridir. Heîichrysum türleri basit ve tüylü yapraklı, parlak sarı çiçekli, çiçekler küçük başlar (kapitulum) halinde biraraya toplanmış, çiçek durumları bozulmadan uzun zaman saklanabilen, özel ve hafif kokulu, çok yıllık ve otsu bitkilerdir.

Avrupada H. sîoechas (L.) Moench, H. arenarium (L.) Moench ve H. italicum (Roth) D. Don türlerinden elde edilen çiçek durumları kullanılmaktadır (bilhassa Almanya, Rusya ve Polonyada). Tür-kiyede de bu türler kullanılmakla beraber H. grave-olens (Bieb). Sweet, H. orientalis (L.) DC. ve H. plicaîum DC. türlerinden elde edilen çiçekler de halk arasında kullanılır.

Dış görünüş: Çiçek durumu, yaprak ve gövde parçalarından ibarettir. Çiçek durumları parlak sarı renkli, yaprak ve dallar tüylüdür. Özel kokulu ve acımsı lezzetlidir. Genellikle demetler halinde satılır.

Bileşim: Uçucu yağ, rezin, acı madde, kumarin, serbest veya glikozit halinde flavon türevleri taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: İdrar ve safra söktürücü ve kum dökücü olarak kullanılmaktadır. Bu etkiler drogun taşıdığı flavon türevlerinden ileri gelmekte-

Kullanılış şekli: İnfusyon veya dekoksiyon (% 3). Yemeklerden önce bir fincan içilir. Bu şekildeki kullanılışa 10 gün devam edilir. 10 gün aradan sonra tekrar 10 gün daha kullanılır.^:

Diğer isimler: Altınçiçeği, Altınotu, Arıçiçeği,

Güveotu, Haşişeyi lâyemut, Herderntaze, Kovano-tu, Mantuvar çiçeği, Sarıçiçek, Yaylaçiçeği, Yalın-çiçeği,

Türkiyede 15’den fazla. Heîichrysum türü yetişmektedir. Bunların çiçek durumları, aralarında bir fark gözetilmeksizin, tedavi alanında kullanılmaktadır.

Kullanılan başlıca türler şunlardır:

H. arenarium (L.) Moench (Ölmezçiçek, Gü-neşçiçeği): 10-40 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar her ilci yüzde de keçe gibi beyaz tüylü. Kapitulum ların etrafındaki brakteler sarı veya şeftali renkli. Doğu Anadolu dağlarında yaygın bir türdür.

Çiçek durumlarının yüz gramının 0.02 mi uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (1).

Bu türün çiçeklerinde % 0.07 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (2).

H. italicum (Roth) D. Don (İtalyan ölmczçiçcği): Çahmsı görünüşte çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapitulumun etrafındaki brakteler san renkli. Batı Anadolu bölgesinde (Bursa, İzmir) bulunmaktadır.

H. orientale (L.) DC. (Solmazçiçek, Solmaz sa-

1  – Baytop, T.: Yayınlanmamış bir araştırmanın sonuçlarına göre.

2 – Baytop, A.: Heîichrysum graveolens M. B. üzerinde araştırmalar- Fol. Farm. 5: 594 (1963).

nçiçek): 10-60 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar her iki yüzde de keçe gibi beyaz tüylü. Kapitulumun etrafındaki brakteler parlak san renkli. Batı Anadolu bölgesinde yaygındır.

İzmir ve Marmaris pazarlarında küçük demetler halinde satılmaktadır. Bu örneklerin çiçek durumlarının yüz gramının 0.02 mi uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (1).

H. plicatum DC: 10-40 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapirulum etrafındaki brakteler san veya sarımtırak beyaz renkli. Anadoluda yaygın bir türdür.

Anadoluda 3 alttürü bilinmektedir. Bunlardan subsp. polyphyllum Kahramanmaraş köylerinde “Çıngır çiçeği” ismiyle tanınıp kullanılmaktadır.

H. sanguineum (L.) Kostel. (Kırmızı guddemeçiçeği): Sık tüylü, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Çiçek durumlarının koyu kırmızı renkli olması ile diğer Helichrysum türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilir. Türkİyede yalnız Antakya bölgesinde yetişmektedir.

Yaprak ve çiçeklerinde flavonlar ve antosiyaninler bulunduğu gösterilmiştir (2).

Çiçekli dalları Antakya bölgesinde idrar ve safra arttırıcı olarak kullanılır:

H. stoechas (L.) Moench (Altmçiçeği, Gudde-meçiçeği): Anadoluda subsp. harrelieri (Ten.) Nyman (Syn: H. siculum (Sprengel) Boiss.) bulunmaktadır. Bu alttür 10-40 cm yükseklikte, çahmsı bir bitkidir, Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapitulumun etrafındaki brakteler san renkli. Batı ve Güney Anadoluda (Antakya) yaygın bir türdür. İstanbul aktarlarında da genellikle bu türün çiçekleri satılmaktadır.

Kuzeydoğu ve Doğu Anadolu dağlarında bulunan Antennaria dioica (L.) Gaertner (Syn: Gnaphalium dioicum L.) (Kediayağı) türünün çiçekleri (Floş Gnaphalii, Floş Pedis cati) de Ölmezçiçek drogu gibi kullanılmaktadır.

Melissa officinalis L. (Labiatae) türünün taze veya kurutulmuş yapraklandır. Bu tür 20-150 cm yükseklikte, tüylü, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar basit, saplı ve dişli kenarlı. Çiçekler iki dudaklı, beyaz sarımsı veya kırmızımtırak renklidir. Anadolunun dış kısımlarında ve Akdeniz bölgesinde bol. olarak’bulunmaktadır. Yaprak ve gövdedeki tüylerin şekillerine ve cinslerine göre, Türkiyede 3 alttür saptanmıştır. Bunlardan yalnız subsp. officinalis limon kokulu olup tedavide kullanılır. Diğer iki alttür kokusuz veya fena kokulu olduklarından tedavi alanında ku İlanı İm amaktadır. Tıbbi olan alttür Avrupada geniş bir şekilde yetiştirilmektedir.

Dış görünüş: Oval veya kalp biçiminde, uzun saplı, 3-5 cm uzunluk ve 3 cm kadar genişlikte, kenarları dişli ve her iki yüzde de seyrek tüylü yapraklardır. Limon kokusunu andırır kokulu ve baharlı lezzetlidir.

Bileşim: Tanen ve uçucu yağ taşımaktadır. Uçucu yağ içinde bilhassa sitral, sitronellal. sitronellol ve linalol bulunmaktadır. Anadolu kökenli bitkilerde % 0.1-0.015 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (2).

Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı, midevi, gaz söktü-rücü, terletici ve antiseptik etkilere sahiptir.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2-5), yemeklerden önce veya sonra bir fincan içilir. Bu drogun yatıştırıcı olarak kullanılan en tanınmış şekli “Mürekkep melisa alkolası’”dır. Sinir yatıştırıcı ve hafif mide bozukluklarında başarı ile kullanılan bu terkip aşağıdaki şekilde hazırlanır:

Oğulotu yaprağı (mümkün ise taze)120 gr

Taze limon kabuğu30 gr

Küçük hindistan cevizi30 gr

Kişniş ‘ “. 30 gr

Karanfil -15 gr

Tarçın /15 gr

Yukarıdaki droglar, parçalanmış halde, sekiz gün alkol içinde bırakılır. Bu müddetin sonunda sü-

(1879).

2 – Gürden. A.R.: Türkiyenin önemli eleri yağları üzerinde araştırmalar,’i – Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 6 (2): 3Ü1 (1946).

zülür ve şişelere doldurulur. Günde 5-20 gr alınır.

Diğer isimler: Kovanotu, Limon nanesi, Melisa-otu. Bkz. Limonata yaprağı.

M. officinalis inodora L. subsp. (Bornm.) Bornm. (Turunca, Turunçotu) Yapraklarının kokusuz olması ile tanınır ve infusyon halinde kalp yetmezliğine karşı kullanılır (Merzifon). Yapraklarında %0.099 oranında uçucu yağ saptanmıştır (1).

af)

Eucalyptus globulus Labill. ve buna yakın diğer türler (Myrtaceae) ‘in yaşlı dallarından toplanıp gölgede kurutulmuş yapraklardır. Bu tür, vatanı Avustralya olan, büyük bir ağaçtır, Halen dünyanın sıcak ve sulak olan bütün bölgelerinde yetiştirilmektedir. Memleketimizde bu tür yetişmemektedir. Güney Anadoluda yetiştirilen ağaçlar E. camaldulensis Dehnh. türüne ait olup memleketimizde “Adana okaliptüsü” ismiyle tanınmaktadır.

Acfuilaria agallocha Roxb. (Syn: Aloexylum agallochum Lour.) ve diğer Aquilaria türleri (Thymelaeaceae)’nin odunudur. Bu türler Hindicini ve Doğu Hint adalarında yetişen büyük ağaçlardır.

Ödağacı ticarette esmer renkli, testere ile kesilmiş, kesit yüzleri düzgün, rezinli ve bazen beyaz lekeli parçalar halinde bulunmaktadır. Kokusu kuvvetli, baharlı ve reçinemsidir.

Uçucu yağ ve rezin taşır. Tütsü halinde antiseptik olarak kullanılmaktadır. Dini törenlerde tütsü olarak çok kullanılan bir drogdur.

Diğer isimler: Hindistan ödağacı, Ud hindî.

Dış görünüş: 15-30 cm uzunluk ve 2-5 cm genişlikte, tam kenarlı, orak biçiminde, sert, gevrek ve sarımsı yeşil renkli yapraklardır. Kâfura benzer kokulu, baharlı ve acımsı lezzetlidir.

Bileşim: Uçucu yağ (% 3-5) tanen, acı madde ve rezin taşır.

Etki ve kullanılış: Kabız, antiseptik ve balgam söktürücü olarak kullanılır. Şeker hastalığına karşı da tavsiye edilmiştir.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2). Bal ile tadlan-dınlarak günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Sıtma ağ.OKALİPTÜS ESANSI (Oleum Eucalypti):

E. globulus Labill. ve buna yakın türlerin taze yapraklarından su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu yağdır. Renksiz veya hafif sarı renkli, kâfura benzer kokulu ve serinletici lezzetli bîr sıvıdır. % 60-90 arasında ökaliptol (sineol) taşır. Haricen deri üzerine sürmek veya buğu şeklinde antiseptik olarak kullanılır.

Batı ve Güney Anadoluda bol miktarda yetiştirilen E. camaldulensis Dehnh. (Syn: E. rostrata Schlecht.) türünün yapraklarında %2 civarında uçucu yağ bulunur. Bu uçucu yağ, ökaliptol miktarının çok düşük olması (2) nedeniyle, tıbbi maksatlar için kullanılamaz (3).