C. mahaleb (L.) Miller (Syn: Prunus mahaleb L.) (tdris ağ.) (Rosaceae) türünün kurutulmuş olgun tohumlarıdır. Bu tür 10 m kadar yükselebıien, beyaz çiçekli bir ağaçtır. Türkiyede yaygın olarak yetişmektedir.

Mahlep tohumu elde etmek için olgun meyvalar sıyrılarak aiınır. Güneşte kurutulur. Silindirler arasında geçirilerek çekirdek kırılır ve elenerek çekirdek tohum kabuğundan ayrılır. Halen memleketimizde mahlep Tokat, Niksar, Zile, Amasya, Çorum ve Mardin bölgelerinde elde edilmektedir. Mardin bölgesi ürünü beyaz renkli ve hafif kokulu olduğundan piyasada fazla tutulmamaktadır.

Sabit yağ (%27-40) ve kumarin taşımaktadır. Mahlep tohumu yağında %39 kadar eleostearin asidi vardır ve bu yağ boya endüstrisinde kullanılır (1,2,3).

Mahlep tohumu kuvvet verici, cinsel gücü kuvvetlendirici, balgam söktürücü, idrar arttırıcı, nefes darlığı (astma)na karşı ve prostat büyümesini önleyici olarak kullanılmaktadır. Ayrıca şeker hastalığına karşı da tavsiye edilmektedir.

Tavşanlar üzerinde yapılan deneylerde kan şekerini düşürücü bir etkiye sahip bulunmadığı gösterilmiştir (4)

Genellikle toz edilir ve bal ile karıştırılarak macun şeklinde alınır. Tehlikesiz ve etkili bir drogdur.

İdris ağ. dallan, kabuklarında kumarin bulunduğu için, hoş kokuludur. Bu nedenle eskiden idris ağacının dallarından tütün içmekte kullanılan çubuklar yapılırdı.

Mahlep tohumu Türkiyenin bir dışsatım ürünüdür. Diğer isimler: Melem (Tunceli: Ovacık). ,_T

Lathyrus saüvus L, (Leguminosae) türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 30-60 cm yükseklikte, bir yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar 2 yaprakçıklı ve sülüklü, hemen hemen tüysüz. Gövde kanatlı. Çiçekler kelebek biçiminde, tek başına, uzun saplı, beyaz, pembemsi veya mavimsi renkli. Meyva 3 cm kadar uzunlukta, tüysüz, saplı, sırtı iki kanatlı, 3-5 tohumlu bir legümen. Tohumlar köşeli, 6-10 mm çapında, üzeri düzgün, beyazımtırak, sarımtırak veya esmer renkli. Hayvan yemi olarak yetiştirilir. Tarlalarda yabani ot olarak da rastlanmaktadır.

Tohumlar nişasta (% 30), şekerler (% 3) ve yağ {% 2) taşımaktadır. Zehirli etkiye sahip olan bileşikler bazı özel amino asitler (bilhassa nitriller)’dir.

Eski yazarlar tarafından çok kullanılan bir drogdur. Dahilen idrar söktürücü, idrar yollan iltihaplarını giderici, cinsel gücü arttırıcı, kuvvet verici, sarada yatıştırıcı, sarılığı geçirici ve kuvvet verici olarak kullanılmıştır. Toz edilen tohumlar bal ile karıştırılarak macun şeklinde alınır.

Kavrulmuş tohumlar, toz edildikten sonra, nohut kahvesi yerine kullanılır. Otsu kısım değerli bir hayvan yemidir.

Diğer isimler: Burçak tohumu, Külür.

Toksikolojik etki: L. sativus L., Vicia erviiia (L.) Willd. (Burçak) ve V. sativa L. (Fiğ) tohumlarının uzun zaman ve çok miktarda yenmesi insanlarda lathyrismus ve vicismus (veya fabismus) denilen hastalıkları meydana getirmektedir.

Bu şekil zehirlenmelerde sinir sistemi bozukluğu ve buna bağlı olarak da adete zayıflığı ve felçler meydana gelir. Felçler bilhassa bacaklarda meyda-

na gelmekte olduğundan, şahıslarda yürüme güçlükleri görülür. Bu tip zehirlenmeler kıtlık yıllarında ve fakir halk arasında görülmektedir. Zira bu dönemlerde una bir miktar burçak veya müdürmük tohumu unu katılmaktadır.

Eskiden Türkiyehin Akdeniz bölgesinde (Anamur civarı) bu tip zehirlenmelere rastlanılmakta idi (1, 2). Halen burçak zehirlenmesi bilhassa Hindis-tanda görülmektedir (3).

Tohuma kaçmış L. sativus L. veya Türkiyede çok yaygın olan L. cicera L. (çiçekleri tuğla kırmızısı veya nadiren pembe renklidir) türlerini yiyen hayvanlarda da tehlikeli zehirlenmeler görülmekte-

L. odoratus L. (Kokulu bezelye çiçeği, Itırşahi): 50-200 cm yükseklikte, bir yıllık, otsu, yaprakları tüysü, çiçekleri kırmızı renkli (beyaz, pembe, mor, mavi veya alaca renkli kültür formları vardır) ve kuvvetli kokulu olan bir türdür. Vatanı Güney Avrupa (İtalya, Sicilya) olmakla beraber süs bitkisi olarak memleketimizde de yetiştirilir.

Yumru kökleri (Glandes Terrestres) fındık lezzetinde olup gıda olarak yenir. Aynı zamanda kabız etkisinden dolayı ishallere karşı da kullanılmaktadır.

Zca mays L. (Gramineae) türünün kurutulmuş stigmalarıdır. Bir kültür bitkisidir. Bütün dünyada yetiştirilir. Dişi çiçeklerden alınan püsküller, ince bir tabaka halinde, gölgelik bir yerde kurutulur.

Dış görünüşü: Açık esmer veya kırmızı esmerimsi renkli, hafif ve Özel kokulu, tadsız, 1 mm kadar genişlikte, uzun liflerden ibarettir.

Bileşim: Karbonhidratlar, potasyum, sodyum ve kalsiyum tuzlan taşır.

Etki ve kullanılış: İdrar söktürücü ve, taş düşürücü olarak kullanılır.

Kullanılış şekli: İnfusyon veya dekoksiyon (%3-10), günde 3 bardak veya daha fazla içilir. ‘

MISIR YAĞI (Oîeum Maydis):

Mısır nişastası elde edilmesi esnasında ayrılan mısır embriyonunun sıkılması ile elde edilen bir sıvı yağdır. Doymuş yağ asidi miktarının düşük olması nedeniyle, damar sertleşmesi olan hastalara, yemek yağı olarak tavsiye edilmiştir.

Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindley (Rosaceae) türünün yapraklarıdır. Bu tür 10 m kadar yükse-

lebilen, kışın yapraklarım dökmeyen, yapraklan ve çiçek durumlan kırmızımtıfak-esmer tüylü olan bir ağaçtır. Meyvası 3-6 cm uzunlukta, olgunlukta san renkli, tatlı lezzetli ve 1-2 çekirdeklidir. Yenileri meyvalan içinAkdeniz ülkelerinde, memleketimizde ise bilhassa Batı ve Güney: Anadolu sahil şeridinde, yetiştirilmektedir.

Yapraklan tanen taşır. Bu nedenle kabir özelliğe sahiptir. Taze veya kurutulmuş yapraklardan hazırlanan infusyon (% 2-5), ishallere karşı, günde 2-3 bardak içilir. TehUkesiz ve etkili bir drogdur. ,.

Diğer isimler: Yenidünya

Göğüs yumuşatıcı, öksürük kesici, mukozayı koruyucu ve yara iyi edici etkileri vardır. Bu nedenle bazı pastillerin terkibine girer. Mide hastalıklarında (ulkus, gastrit) faydalıdır. Hap halinde veya bîr parça meyan kökünün ağızda emilmesi şeklinde kullanılır. Günde alınacak miktar 1 gr’dır. Memleketimizin eski bir ihraç ürünüdür.

Diğer isimler: Meyan kökü özü. MEYAN ŞERBETİ:

Meyan kökünün su ile tüketilmesi sonucu elde edilen bir hulâsadır. Diyarbakır, Mardin ve Urfa bölgesinde bol miktarda elde edilip kullanılmaktadır.

Urfa bölgesinde meyan şerbeti elde etmek için aşağıdaki yol kullanılmaktadır:

Taze kökler su ile yıkanarak temizlenir. Temizlenmiş kökler güneş altında kurutulur. Kurumuş kökler dövülerek lif haline getirilir. Lif bir miktar karbonat ile yoğrulur. Koku vermek için biraz tar-

çın tozu ilâve edildikten sonra bir tekneye doldurulur. Üzerine su konulur. Teknenin dibindeki delikten alınan su tekrar lifin üzerine dökülerek devamlı bir tüketme yapılır. Sulu kısım istenilen renk ve tadı alınca ayrılarak satışa sunulur.

Meyan şerbeti esmer renkli ve tatlı lezzetli bir sıvıdır. Buz ile soğutulduktan sonra, Güneydoğu bölgelerinde içki olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Göğüs yumuşatıcı, balgam söktürücü ve öksürük k&sibketkileri bulunmaktadır.

Meyan şerbeti elde edilmesinden geriyen kalan lifler bölgede yakacak olarak kullanılır.