Etiket: Şifalı Bitki B

BOYNUZLU GELİNCİK

Glaucium comicuîatum (L.) Rud. (Papaverace-ae) türünün kurutulmuş çiçekli ve yapraklı dallarıdır. Bu tür 30-40 cm yükseklikte bir veya iki yıllık bir bitkidir.

Yapraklar parçalı, parçaların kenarları dişli. Çiçekler büyük, tek başına. Kaliks 2 parçalı, yeşil

renkli ve tüylü. Korolla 4 parçalı, parçalar parlak sarı, turuncu veya kırmızı renkli. Ovarhımun üzeri kıllı. Meyva 10-20 cm boyunda, çubuk şeklinde, çok tohumlu bir kapsül. Türkiyede yaygın bir bitkidir. Boş tarlalar ve yol kenarlarında yetişir.

Bileşim: Bitkide alkaloitler (protopin, sanguina-rin, glausİn ve diğerleri), tohumlarda ise sabit yağ (% 30-35) bulunmaktadır.

Etki-ve kullanılış: Yatıştırıcı, öksürük kesici ve uyuşturucu bir etkiye sahiptir. Nadiren uyutucu olarak infusyon (% 1) halinde kullanılır. Çocuklarda kullanılışı tehlikelidir.

Yapraklardan hazırlanan ekstrenin ensektisit olduğu ve kalp üzerinde yavaşlatıcı etkisinin varlığı gösterilmiştir (5). 

Toksikolojik etki: Halk arasında zehirli olarak tanınmaktadır. Bununla beraber önemli zehirlenmeler yapmaz. Zira keskin lezzetli bir usare taşımaktadır. Bu nedenle taze bitki insanlar ve hayvanlar tarafından yenilmez.

Diğer isimler: Boynuzlu haşhaş. Gülfatma.

Türkiyede 7 Glaucium türü bilinmekte olup T. Gözler ve arkadaşları bunlardan bir kısmının alkaloitlerini saptamışlardır (1-4).

G. flavum Crantz (sarı boynuzlugelincik): 30-50 cm yükseklikte, iki veya çok yıllık, otsu bir bitkidir. Çiçekler genellikle sarı ve nadiren kırmızı renkli. Ovariumun üzeri kabarcıklı ve fakat kıllı değil. Gövde yaprakları loblu, dişli kenarlı ve gövdeyi sarmış durumda. Anadolunun sahil bölgelerinde (bilhassa Trakya ve Karadeniz bölgesi) denize yakın kumluk yerlerde yetişir.

Çiçeklerinde hazırlanan ekstrelerin kalp üzerinde yavaşlatıcı etkisinin bulunduğu gösterilmiştir (5).

2 – Gözler, T. ve Ünlüyol, S,: Gîaucium flavum Crantz (Papaveraceae) çiçeklerinin alkaloitlerî-Doğa Bilim Derg. Tıp 5: 25

3 – Gözler, T. ve Ünlüyol, S.: Gİaucium leiocarpum Boiss. toprak üstü kısımlarında glaucin, isocorydin ve corydin elde

edilmesi – Doğa Bilim Derg. Tip 6: 21 (1982).

4 – Gözler, T.: Alkaloids of Turkish Glaucium species – Planla Medica 46: 179 (1982).

5 – Altmkurt, O.: Glaucium flavum (San gelincik) ve Glaucium rubrum (Kırmızı gelincik) un farmakolojik, insektisit ve

antibiyotik vasıflan-Türk Hij. veTec.Biol. Derg. 29: 113 (1969). ‘

BOYACI KATIRTIRNAĞI

cm uzunlukta. Çiçekler dalların ucunda toplanmış. Korolla kelebek biçiminde, tüysüz ve altın sarısı renkli. Meyva dar, uzun biçimli birçok tohumlu bir legümen. Trakya ve Karadeniz bölgesinde yetişmektedir.

Bileşim: Alkaloitler (eytisin, anagyrin ve diğerleri) taşımaktadır. Çiçeklerde sarı renkli glikozitler (luteolin ve genistein) bulunur.

Etki ve kullanılış: Çiçekler (Floş Genistae tinc-toriae) veya çiçekli dallar tedavide idrar arttırıcı, terletici ve müshil olarak kullanılmaktadır. Çiçekleri yün ve keten liflerini sarıya veya yeşile (önce maviye boyanır) boyamak için kullanılmıştır. Çok dayanıklı bir renk verir.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 1-2), günde 3-4 bardak içilir. Daha fazla miktarlar kusma ve ishal yapmaktadır.

Aynı maksat için G. iydia Boiss. türü de kullanılmaktadır.

Toksikolojik etki: Bilhassa tohumları zehirlidir. Çiçekler acı bir madde taşır. Zehirliliği Katırtırnağı bitkisininkine benzer.

Anadoluda yaygın olan ve yukarıdaki türe şeklen çok benzeyen G. lydia Boiss. türü de yukarıda bahsedilen türe yakın bir zehirliliğe sahiptir.

BEYAZ HARDAL TOHUMU

Tohumlar 1.5-2 mm çapında (Siyah hardal tohur mundan daha büyük), kırmızımtırak sarı renkli (beyaz değil), üzeri balmumu görünüşünde olan tanelerdir. Ağızda çiğnendiği zaman hafif batıcı bir tad hissedilir, fakat yakıcı değildir.

Sabit yağ (% 30 civarında), müsilaj (% 25) ve sinalbin denilen kükürtlü bir glikozit taşımaktadır.

Tedaviden ziyade sofra hardalı yapımında kullanılmaktadır.:

Genç bitki, Ege bölgesinde “Turpotu” ismi altında, sebze olarak da kullanılmaktadır (1).

Diğer isimler: Deve tüyü hardal.

S. arvensis L. (Yabani hardal): Yukarıdaki türe benzerse de meyva tepesinin konik biçimli olması ile ayrılır. Yol kenarlarında ve boş taraflarda bol olarak bulunur

Tohumlan (Semen Sinapis arvensis) yukarıdaki tür gibi kullanılırsa da etkisi daha zayıftır.

BÖĞÜRTLEN YAPRAĞI

Rubus caesius L. (Rosaceae) ve buna yakın diğer türlerin kurutulmuş yaprağıdır. Bu tür çalı görünüşünde, beyaz çiçekli, dikenli ve çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar 3 yaprakçıklı. Yaprakçıklar alt yüzde tüylü ve dişli kenarlı. Meyva önce yeşil, sonra kırmızı ve olgunlukta siyahımsı renklidir. Türkiye-de yaygın bir bitkidir. Bilhassa yol ve hendek kenarlarında yetişir.

Yapraklar tanen, organik asitler ve şekerler taşımaktadır.

Dahilen, infusyon veya dekoksiyon {% 5) halinde, kabız, kuvvet verici, idrar söktürücü ve şeker hastalığına karşı kullanılır. Bademcik iltihaplarında dekoksıyonu gargara halinde kullanılmaktadır. Yara iyi edici olarak, kurutulmuş yaprak ince toz haline getirilir ve bu toz yara üzerine ekilir.

Meyvanın ezilmesi ile elde edilen usare de kabız etkiye sahiptir. Dahilen veya gargara halinde kullanılır. 

R. sanctus Schreber (Syn: R. anatolicus Focke) (Anadolu böğürtleni): Çiçeklerdeki fılamentlerin tüylü olması ile yukarıdaki türden kolaylıkla ayrılabilir. Anadoluda yaygın bir türdür. Yaprakları yukarıdaki tür gibi kullanılmaktadır.

Böğürtlen kökü de aynı maksatlar için kullanılmaktadır.

AHUDUDU YAPRAĞI (Folium Rubi idaei): R. idaeus L. türünün kurutulmuş yapraklarıdır. Bu tür 1-2 m yükseklikte, ince dikenli, beyaz çiçekli ve çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar 3-7 yaprakçıklı. Yaprakçıklann kenarları dişli ve alt yüzleri, keçe gibi, tüylüdür. Meyva olgunlukta kırmızı renkli, hoş kokulu ve mayhoş lezzetlidir. Karadeniz bölgesi ormanlarında yabani olarak bulunursa da bilhassa bahçelerde yetiştirilmektedir.

Yapraklar tanen, organik asitler ve vitamin C taşır. İnfusyon (% 5) halinde kabız olarak kullanılır.

i – Es, S.: Konya’da şeker hastalığı sağaltma ilaçlan Türk Folklor araştırmaları 18 (359): 8685(1979).


Meyvaları (Fructus Rubi idaei) organik asitler, şekerler ve vitamin C taşır, iştah açıcı, idrar söktürücü ve kuvvet verici olarak, taze halde kullanılır.

BALLIBABA ÇİÇEĞİ

Lamium albüm L. (Labiatae) (Beyaz ballıbaba) türünün kurutulmuş çiçekleridir. Bu tür 15-50 cm yükseklikte, beyaz çiçekli ve çok yıllık otsu bir bitkidir. Gövde dört köşeli ve tüylü, yapraklar saplı ve karışılıklı. Bitkinin kuvvetli ve özel bir kokusu vardır. Tadı biraz acımsıdır. Kuzey ve Doğu Anadolu dağlarında yetişir.

Tanen, müsîlaj ye uçucu yağ taşır. Kabız ve kuvvet verici olarak, infusyonu (% 2), günde 2-3 bardak İçilir.

L. maculatum L. (Lekeli ballıbaba) ve L. purpureum L. (Kırmızı ballıbaba) türleri de Türkiyede yetişir ve yukarıdaki tür gibi kullanılır.

Diğer isimler: Ballıkotu

Wiedemannia orientaîis Fisch. et Mey.: 10-35 cm yükseklikte, bir yıllık, morumsu kırmızı çiçekli, yumuşak tüylü ve otsu bir bitkidir. Türkiyede yaygın bir türdür. Tarlalar, yol kenarları ve bağlarda bol olarak yetişir.

Bu türün çiçekleri, Anadolunun birçok bölgesinde Ballıbaba çiçeği yerine kullanılmaktadır

Tohumlarında % 42 oranında sabit yağ bulunduğu saptanmıştır (2).

Hibiscüs esculentus L. (Syn: Abelmoschus esculentus (L.) Moench) (Malvaceae) türünün kurutulmuş çiçekleridir. Bu tür 2 m kadar bir yüksekliğe erişebilen, az çok tüylü, bir yıllık otsu bir bitkidir. Çiçekler parlak san renkli, koyu kırmızı lekeli. Yapraklar kalp biçiminde ve uzun saplıdır. Meyva-lar uzun, sivri üçlü ve köşeli bir kapsüldür. Meyvaîarı için yetiştirilir.

1  – Della Sudda, G.: Deux cas d’empoisonnement par la Coque du Levant Gazette Medicale d’Orient 2: 186 (1859).

Çiçek ve meyvalar bilhassa mtisilaj taşımaktadır.

H. abelmoschus L. (Amberçiçeği, Amber hatmisi): Bir metre kadar yükseklikte san çiçekli, otsu bir bitkidir. Vataru Hindistandır.

Tohumları (Semen Abelmoschi) misk kokulu bir uçucu yağ taşır. Dekoksiyon halinde iştah açıcı ve yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır.

H. rosa-sinensis L. (Çingülü): 3-4 m yükseklikte bir ağaççıktır. Yapraklar koyu yeşil renkli, tüysüz ve dişli kenarlı. Çiçekler büyük, tek başına, koyu kırmızı renkli ve çabuk solar. Vatanı Çin ve Japon-yadır. Güney Anadoluda bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Çiçekleri (Floş Hibisci rosa-sinensis) halk arasında adet söktürücü ve çocuk düşürücü olarak kullanılmaktadır.

H. sabdariffa L. (Afrika bamyası, Karabamya çiçeği): 1.5-2 m yükseldikte, bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Çiçekler pembe veya beyaz renklidir. Çi-çeklenme mevsiminin sonunda kaliks etlenir. Ka-liks kısmı etli, parçalı, ekşi lezzetli ve koyu kırmızı renklidir. Tedavide bu kısım kullanılır. Vatanı Batı Afrika olmakla beraber halen bütün tropik bölgelerde yetiştirilmektedir.

Kaliks kısmında organik asitler, boyar madde, müsilaj ve tanen bulunmaktadır (1).

Yapraklar hafifçe ekşi lezzetlidir. Ispanak gibi sebze olarak kullanılır. Kaliks kısmı (Floş Hibisci sabdariffae) ismi altında kabız, safra arttırıcı, kuvvet ve koku verici olarak tanınmıştır. Reçel veya şurup halinde kullanılır. Çay yerine de kullanılmaktadır.

Suudi Arabistanda çalışan Türk işçileri tarafından son yıllarda memleketimize getirilmiş olan bir drogdur.

H. syriacus L. (Ağaç hatmi): 2-3 m yükseklikte, çok dallı bir ağaççıktır. Yapraklar kısa saplı, tüylü, 3 loblu ve dişli kenarlıdır. Çiçekler 5 cm kadar çapta, kırmızı, beyaz veya leylak renklidir. Orta kısmında koyu kırmızı bir leke bulunur. Vatanı Güney Asya olup memleketimizde park veya bahçelerde süs bitkisi olarak bol miktarda yetiştirilmektedir.

Çiçekleri, îstanbül aktarlarında, Beyaz hatmi çiçeği ismi altında satılmakta ve hatmi çiçeği yerine kullanılmaktadır.