Sayı anomalilerine yol açan en önemli me­kanizma «nondis j unction» dır. Nondisj unction, eş kromozom çiftlerinden birisinin meiotik bö­lünme sırasında anafazda ayrılamaması olayı­dır. Bunun sonucu trisomik veya monosomik zi­gotlar oluşur. Down sendromunda nondisjunc tion 21″. Kromozom çiftine aittir. Turner sendro mu x kromozomu monosomisidir. Bu bozuklukta da monosomik zigot aynı mekanizma ile oluşur. Sayı anomalisi anafaz gecikmesi sonucu da olu­şabilir.
Mitotik bölünme sırasında oluşan nondis junction ise mozaisizme, yani aynı kişide değişik sayıda kromozomlar içeren hücre dizilerine yol açar.
İnsanlarda poliploidi letaldir. Ancak mozaik poliploidi durumları yaşamla bağdaşabilir. Spon tan düşük ve ölü doğumlarda ovumun iki ayrı sperm ile döllenmesi sonucu oluşan triploidilere rastlanmaktadır. Düşük fetuslarda ve malign hastalıklarda tetraploidi de görülmektedir.

İnsanda yapısal anomaliler
Kromozomlardaki kırılmalar sonucu oluşurlar. Uç kısımlardaki kırılmalar kromozom mater yelinin bir bölümünün yok olmasına (delesyon, kısmi monosomi) yol açar. Bu delesyonlar bazen sporadik, bazen de kalıtsal olabilir. Sporadik olanlar basit delesyondur. Kalıtsal olanlar ise kırılan ucun başka bir kromozoma translokas yonu sonucu oluşur ve taşıyıcılardan geçer. De­lesyon bazen uçta (terminal delesyon) olmayıp, gövdede olur tinterstisyel delesyon). İzokro mozom sentromerin uzunlamasına ekseni yerine transvers eksenden ayrılması sonucu oluşan du­rumdur. Bunun sonucu bir kolun düplikasyonu nu içeren iki izokromozom ortaya çıkar. Bu du­rum en çok x kromozomunda görülür.
Translokasyon tipindeki yapısal anomalinin oluşması için en az iki kromozomun kırılması ve yeniden birleşmesi gerekir. Bu olay eş olmayan kromozomlar arasında olursa resiprokal translo­kasyon adını alır. Bu olay sonucunda üç tip ga­met oluşur. Normal ve dengeli translokasyon gösteren gametler fenotipi normal çocuk oluş­turur. Dengesiz gametlerden bir bölümü triso­mik, bir bölümü ise monosomik olacağından böyle bir gametten meydana gelen fetusun geli­şimi anormal olacaktır. Translokasyon anomali­sini dengeli taşıyan kişiler, bütün gen kompo nentlerini taşıdıklarından genotipleri normal olur. Bu kişilere «translokasyon taşıyıcısı» denir.

Böyle kişilerin çocukları ise kendilerini oluşturan gametteki kromozoma göre düplikasyon (kısmi trisomi) veya delesyon (kısmi monosomi) send romu belirtilerini göstereceklerdir. Robertsonian veya santral birleşme biçiminde bir translokas­yon tipinde ise iki akrosentrik kromozom sent romere yakın bölgeden kırılmakta ve birleşmek­tedir/kromozomlardan her. İkisinin kısa kolları ve birinin seırttomeri kaybolur. Bu olay en sık 13. Kromozom ile 21. Kromozom arasında görül­mekte ve down sendromuna ya da trisomi 13 e yol açmaktadır.

Cinsiyet kromatini .* 1949 da barr ve bert ram dişilerde interfaz evresindeki hücre çekir diklerinde bir kromatin kitlesi gözlemişler ve bunu seks kromatini veya barr cisimciği olarak adlandırmışlardır. Bu cisimcik, dişi hücrelerde bulunan iki x kromozomundan daha geç replike olan ve interfaz evresi süresince genetik olarak inaktif kalan x kromozomudur. Seks kromatini incelemesi yanak mukozası kazınarak elde edi­len yaymaları boyamakla yapılır Bu test (barr cisimciği testi), kromozom analizleri ile birlikte cinsiyet belirlenmesinde kullanılır.

Deriden elde edilen fibroblast kültürleri ise daha zor ve zaman alıcı olmakla birlikte, kromo­zom mozaikliği durumlarında ve biyokimyasal incelemeler için gerekebilir. Bazı kan hastalıkla­rında myelositlerin kromozom yapısını incele­mede kemik iliği kültürleri, fetusun kromozom yapısını veya biyokimyasal defektlerini ortaya çıkarmada amnios sıvısı ve korion villuslarmdan elde edilen hücre kültürleri kullanılmaktadır.
Bütün bu hücrelerden elde edilen metafaz kromozomları, rutin boyamalarla (giemsa) ho­mojen bir renk oluşturur. de giemsa ile boyanmış bir karyotip örneği görülmektedir.
Yeni gelişen bantlama yöntemleri ise (g, q, c ve r bantlama) her kromozom için özgül bir sı­ralanma gösteren ve birbirini izleyen açık ve ko­yu bantlar oluşturmaktadır Bu bant­lar dna yi oluşturan bazı çiftlerinin bileşimi ile ilgilidir. Bugün birçok sitogenetik laboratuva rında bu bantlama yöntemlerinden en az birisi, kullanılmakta ve böylece kromozom yapısındaki minör değişiklikler de tanmabilmektedir.

Normal karyotipi
Somatik hücrelerde diploid sayıda 46 kro­mozom (23 çift), gamet hücrelerinde (sperm ve ovum) ise haploid sayıda 23 kromozom bulun­maktadır. Metafaz evresinde her bir kromozom, sentromer bölgesinden bağlı olan iki kromatid öen oluşur. Sentromerden uzaklık göz önüne alı­larak bu kromatidler kısa ve uzun kolları oluş­turur İnsan kromozomları sentrome rin yerine göre metasentrik, submetasentrik ve akrosentrik olmak üzere üç ayrı biçimdedirler. Sentromerin yeri ve büyüklükleri göz önüne alı­narak kromozomlar başlangıçta (a, b, c, d, e, f, g) yedi gruba ayrılmışlardır. 1, 3 ve 16 numa­ralı kromozomlar metasentrik; 4, 5 ve 6 12 nu­maralı kromozomlar submetasentrik; 13, 14, 15 ve 21, 22 numaralı kromozomlar ise akrosentriktir
Cins kromozomlarından x kromozomları submetasentrik olup c grubunda, y kromozomu ise akrosentrik olduğundan g grubundadır. Her kromozomun bantlama yöntemi ile kesin ayırı­mı yapıldığından bu yana, bu harflere göre grup landırma sistemi değerini yitirmiştir.

Bantlama yöntemleri ile normal kişilerin kromozomlarında bazı fizyolojik variantlar sap­tanmıştır. Bunlardan en çok görülenleri 1, 9 ve 16. Kromozomun parasentrik bölgesinde uzama, akrosentrik kromozomlarda kısa kollarda daral­ma veya uzama ve 17. Kromozomun kısa kolun­da sekonder büzülmedir. Y kromozomu hiçbir patolojik belirti vermeksizin bazı kişilerde nor­malden küçük ya da büyük olabilmektedir.