Tussilago farfara L. (Compositae) türünün kurutulmuş yapraklarıdır. Bu tür sarı çiçekli, çok yıl-hk ve otsu bir bitkidir. Kuzey Anadoluda rutubetli sırtlar ve yol kenarlarında görülür. Çiçek durumları yapraklardan önce (Mart-Nisan) meydana gelir (Resim: 91).

Dış görünüş: 8-15 cm çapında, yürek biçiminde ve uzun saplı yapraklardır. Üst yüz koyu yeşil, alt yüz ise sık ve beyaz renkli tüylerle örtülüdür. Hemen hemen kokusuz ve hafif acı lezzetlidir.

1  – Şarer, E. ve Gökdil, G.: Melissa officinaüs L. subsp. inodora uçucu yağı üzerinde araş tırmalar, VIII. Bitkisel İlaç

Hammaddeleri Toplantısı, bildiri özetleri 65, İstanbul (!989).

2  – Okay, İ.M. ve Gürgen, A.R.: Türkiye okaliptüs yağlan üzerinde bir araştırjna – Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 5: 127 (1945). 3- Büytop, T.: Farmakoçnozı ders kitabı 2: 211 (İ974).

Bileşim: Müsilaj ve acı maddeler (glikozit yapısında) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Öksürük kesici ve göğüs yumuşatıcı etkilere sahiptir. Çiçekleri (FIos Farfarae) de aynı maksat İçin kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: înfusyon (% 3-6), günde 2-3 bardak, yemekler arasında içilir. Zararsız bir drogdur.

Diğer isimler: Farfaraotu, Kavalak (Bolu), Sulandıkotu (Tekirdağ).

Değişik Heîichrysum (Compositae) türlerinin kurutulmuş çiçekli gövdeleridir. Heîichrysum türleri basit ve tüylü yapraklı, parlak sarı çiçekli, çiçekler küçük başlar (kapitulum) halinde biraraya toplanmış, çiçek durumları bozulmadan uzun zaman saklanabilen, özel ve hafif kokulu, çok yıllık ve otsu bitkilerdir.

Avrupada H. sîoechas (L.) Moench, H. arenarium (L.) Moench ve H. italicum (Roth) D. Don türlerinden elde edilen çiçek durumları kullanılmaktadır (bilhassa Almanya, Rusya ve Polonyada). Tür-kiyede de bu türler kullanılmakla beraber H. grave-olens (Bieb). Sweet, H. orientalis (L.) DC. ve H. plicaîum DC. türlerinden elde edilen çiçekler de halk arasında kullanılır.

Dış görünüş: Çiçek durumu, yaprak ve gövde parçalarından ibarettir. Çiçek durumları parlak sarı renkli, yaprak ve dallar tüylüdür. Özel kokulu ve acımsı lezzetlidir. Genellikle demetler halinde satılır.

Bileşim: Uçucu yağ, rezin, acı madde, kumarin, serbest veya glikozit halinde flavon türevleri taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: İdrar ve safra söktürücü ve kum dökücü olarak kullanılmaktadır. Bu etkiler drogun taşıdığı flavon türevlerinden ileri gelmekte-

Kullanılış şekli: İnfusyon veya dekoksiyon (% 3). Yemeklerden önce bir fincan içilir. Bu şekildeki kullanılışa 10 gün devam edilir. 10 gün aradan sonra tekrar 10 gün daha kullanılır.^:

Diğer isimler: Altınçiçeği, Altınotu, Arıçiçeği,

Güveotu, Haşişeyi lâyemut, Herderntaze, Kovano-tu, Mantuvar çiçeği, Sarıçiçek, Yaylaçiçeği, Yalın-çiçeği,

Türkiyede 15’den fazla. Heîichrysum türü yetişmektedir. Bunların çiçek durumları, aralarında bir fark gözetilmeksizin, tedavi alanında kullanılmaktadır.

Kullanılan başlıca türler şunlardır:

H. arenarium (L.) Moench (Ölmezçiçek, Gü-neşçiçeği): 10-40 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar her ilci yüzde de keçe gibi beyaz tüylü. Kapitulum ların etrafındaki brakteler sarı veya şeftali renkli. Doğu Anadolu dağlarında yaygın bir türdür.

Çiçek durumlarının yüz gramının 0.02 mi uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (1).

Bu türün çiçeklerinde % 0.07 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (2).

H. italicum (Roth) D. Don (İtalyan ölmczçiçcği): Çahmsı görünüşte çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapitulumun etrafındaki brakteler san renkli. Batı Anadolu bölgesinde (Bursa, İzmir) bulunmaktadır.

H. orientale (L.) DC. (Solmazçiçek, Solmaz sa-

1  – Baytop, T.: Yayınlanmamış bir araştırmanın sonuçlarına göre.

2 – Baytop, A.: Heîichrysum graveolens M. B. üzerinde araştırmalar- Fol. Farm. 5: 594 (1963).

nçiçek): 10-60 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar her iki yüzde de keçe gibi beyaz tüylü. Kapitulumun etrafındaki brakteler parlak san renkli. Batı Anadolu bölgesinde yaygındır.

İzmir ve Marmaris pazarlarında küçük demetler halinde satılmaktadır. Bu örneklerin çiçek durumlarının yüz gramının 0.02 mi uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (1).

H. plicatum DC: 10-40 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapirulum etrafındaki brakteler san veya sarımtırak beyaz renkli. Anadoluda yaygın bir türdür.

Anadoluda 3 alttürü bilinmektedir. Bunlardan subsp. polyphyllum Kahramanmaraş köylerinde “Çıngır çiçeği” ismiyle tanınıp kullanılmaktadır.

H. sanguineum (L.) Kostel. (Kırmızı guddemeçiçeği): Sık tüylü, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Çiçek durumlarının koyu kırmızı renkli olması ile diğer Helichrysum türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilir. Türkİyede yalnız Antakya bölgesinde yetişmektedir.

Yaprak ve çiçeklerinde flavonlar ve antosiyaninler bulunduğu gösterilmiştir (2).

Çiçekli dalları Antakya bölgesinde idrar ve safra arttırıcı olarak kullanılır:

H. stoechas (L.) Moench (Altmçiçeği, Gudde-meçiçeği): Anadoluda subsp. harrelieri (Ten.) Nyman (Syn: H. siculum (Sprengel) Boiss.) bulunmaktadır. Bu alttür 10-40 cm yükseklikte, çahmsı bir bitkidir, Yapraklar az tüylü ve yeşil renkli. Kapitulumun etrafındaki brakteler san renkli. Batı ve Güney Anadoluda (Antakya) yaygın bir türdür. İstanbul aktarlarında da genellikle bu türün çiçekleri satılmaktadır.

Kuzeydoğu ve Doğu Anadolu dağlarında bulunan Antennaria dioica (L.) Gaertner (Syn: Gnaphalium dioicum L.) (Kediayağı) türünün çiçekleri (Floş Gnaphalii, Floş Pedis cati) de Ölmezçiçek drogu gibi kullanılmaktadır.