! – Baytop, A. ve ark.: Yalancı iki adumotu-İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 1: 1 (1965).
2 – Jaspcrsen-Schib, R.: Unsere toxischen Gartenund Zimmerpfianzen – Schweiz. Apotheker- Zeitung 117: 389 (1979).
Kasaba pazarlarında, sonbaharda ipe dizilmiş olarak, satılmaktadır.
Meyvaların kabız ve idrar arttırıcı etkileri bulunduğu söylenmektedir. Aktarlarda bulunmaz.
Meyvaiarı yenilen veya tedavide kullanılan başlıca türleri şunlardır: .
C.monogyna Jacq. (Syn: C. oxyacantha L.): 10 m kadar yükselebilen, dikenli, beyaz veya pembe çiçekli bir ağaççıktır. Meyva 6-10 mm çapında, 1-3 tohumlu, esmer-kırmm veya kırmızı renklidir (Resim: 19 ve 20). Batı ve Güney Anadoluda yaygın bir bitkidir,
Bileşim: Aminler, tanen, vitamin C, triterpen türevleri, flayon türevleri ve acı maddeler taşımaktadır.
Etki ve kullanılış: Yirminci yüzyılın başından beri çiçekleri (Floş Crataegi)’nden hazırlanan hulâsalar yatıştırıcı ve tansiyon düşürücü olarak kullanılmaktadır. Etkili maddesi tam olarak bilinmemekte ve aminler olduğa sanılmaktadır. Türk Kodeksi (1948)’nde kayıtlı olmakla beraber, halk arasında bir kullanılışı bulunmamaktadır. Yalnız meyvaiarı yenilir.
Sinir sistemini yatıştırıcı, spazmları azaltıcı, kalp atışlamın hızını yavaşlatıcı, tansiyon düşürücü, idrar söktürücü ve kabız gibi etkileri vardır. Bilhassa kalp üzerine olan etkisi nedeniyle, Avrupada yapılan, birçok hazır ilâcın terkibine girmiştir. Zehirli bileşikler taşımadığı için, kalp hareketlerini yatıştırıcı ve düzenleyici olarak, tehlikesizce uzun zaman kullanılabilir (1).
Kullanılış şekli:Toz, günde 2-5gr; infîısyon (%2), günde 2-3 bardak içilir.
C. pentagyna Waldst: 3-8 m yükseklikte, dikenli, küçük bir ağaçtır. Meyvalannın siyah veya kırmızımtırak siyah renkli ve 3-5 çekirdekli olması ile yukarıdaki türden ayrılır. Kuzey Anadolu bölgesi
Çiçekleri yukarıdaki tür gibi kullanılır.
C. orientalis Pallas ex Bieb. (Geyikdikeni): 3-5 m yükseklikte küçük bir ağaçtır. Yaprakları 3-7 lob-lu ve yatık tüylü. Meyva 2 cm kadar çapında, 4-5 çekirdekli ve kırmızımtırak turuncu renkli. Bütün Anadoluda yaygın bir türdür.
Meyvaiarı yemiş olarak yenilir.
C. îanacetifolia (Lam,) Pers, (Kuşyemişi); 8-10 m yükseklikte bir ağaçtır. Meyva 2 cm çapında, 5 çekirdekli ve san renklidir. Bilhassa Kuzey Anadolu bölgesinde yaygmdır.
Meyvaları yemiş olarak yenilir
Pyracantha coccinea Roemer (Ateşdikeni, Ku-şahcı, Tavşanelması): 3 m kadar bir boya eriyebilen, dikenli ve beyaz çiçekli bir ağaççıktır, Meyvalar 5-7 mm çapında kırmızı veya turuncu renklidir. Anadoluda yaygın bir bitkidir.
Avrupa ülkelerinde meyvaları kalp yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır.
(La. Herba Ceterachi, Al. Milzfam, Fr. Ceterach officinal, İn. Miltwaste)
Ceterach officinarum DC. (Syn: Aspleniurn ceterach L.) (Aspleniaceae) türünün toprak üstü kısımlarıdır. Bu tür 5-20 cm yükseklikte, çok yıllık, çiçeksiz ve otsu bir bitkidir. Yapraklar genç iken kendi üzerine sarılmış ve saplı. Lamına parçalı, üst yüz çıplak ve yeşil renkli, alt yüz ve sap pas renkli pullar ile kaplıdır. Rizom kısa ve küçük. Kayalar ve taş duvarlar üzerinde yetişir. Kuzey ve Batı Anadoluda yaygın bir bitkidir.
Dış görünüş: Yapraklar 5-20 cm uzunlukta, üst yüz çıplak, alt yüz ve yaprak sapı pullar ile kaplı. Kızılımsı renkli, kokusuz ve biraz acımsı lezzetlidir.
1 – Leclerc, H.: Precis de phytotherapie 195, Paris (1976).
Bileşim: Uçucu yağ, tanen ve müsüaj taşımaktadır.
Etki ve kullanılış: İdrar söktürücii ve kabız etkilere sahiptir. Memleketimizde haricen bilhassa basura karşı kullanılmaktadır.
Kullanılış şekli: İnfusyon (% 5-10) günde 2-3 bardak içilir. Basur memeleri bu infusyon ile yıkanır ve pansuman yapılır.
Diğer isimler: Dalakotu.
«Dilşâd idsun, Hadi’nin buyu amber.
«Sıhhat bat, Afiyet bat»
«Allah, Maşallah»
Türkiye’de hakiki amber bulunmamaktadır. Aktarlarda “amber” adı altında satılan madde bir İsrael (Haifa) firması tarafından “Ambre grise synth” ismiyle ticarete çıkartılan bir karışımdır. Bu karışım halen koku yapımında kullanılmaktadır.
Diğer isimler: Anber, Ak amber.
(La. Ambra Grisea, Al. Ambergris, Fr. Ambre gris, İn. Ambergris)
Physeter macrocephalus L (Physeteridae) isimli hayvan (Kaşalot bahğı)*ndan elde edilen bir maddedir. Bu maddenin meydana gelişi hakkında birçok düşünce vardır. Bunlar arasında, Amber denilen maddenin Kaşalot balığının gıdası olan kefalopod (Cephalopoda) türlerinin iyi hazmedilmemiş artıkları olduğu düşüncesi çok yaygındır.
Çin ve Japon denizleri iie Uzak Doğunun tropikal denizlerinin kenarlarındaki sahillerden toplanır.
Kül renginde, bal mumu kıvamında ve içinde sarımsı lekeler bulunan bir maddedir. Suda çözünmez, organik çözücülerde çözünür. Dumanlı bir alev ile yanar, kokusu hafif, tadı ise acımsıdır.
Amberin denilen bir kollesterol türevi taşır.
Kalp kuvvetlendirici, iştah açıcı ve cinsel arzuyu arttırıcı olarak eskiden pek çok kullanılırdı. Bugün bilhassa parfümeri endüstrisinde koku verici ve sabitleştirici olarak kullanılmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde üzerlerinde yazılar ve dekoratif şekiller bulunan amber tabletleri ticarete çıkartılmıştır (1). Bu tabletlerden bazılar-nrn üzerinde bulunan yazılar şunlardır:
«Gıda ola muhabbetine. Ola ruyu esfer».