Etkeni Salmonella typhi’dir. Gram negatif, sporsuz, aerob ve flagelli basillerdir. Kuluçka dönemi 1-3 haftadır. Kirli besin maddeleri ve suyla ya da insandan insana bulaşır. Enfeksiyon dozu yani oral alınan mikrop miktarı ne kadar fazlaysa enkübasyon zamanı da o kadar kısadır.

Klinik tablo: Merdiven basamakları tarzında yükselen ateş, başağrıları, bitkinlik, iştahsızlık, konstipasyon ve bronşitle başlar; ikinci haftadan itibaren yüksek temperatür kontinua karakterini alır (39-40 °C), rölatif bir bradikardi vardır ve bazan hafif bir ense sertliği bulunur. Devamlı uyku hali, dalgınlık, komatö durum tifo için tanı koydurucudur. Derideki rozeoller ikinci haftanın sonuna doğru ortaya çıkarlar. Laboratuar bulgusu olarak daima bir lökopeni ve lenfositoz vardır, eozinofiller azalmış veya kaybolmuştur. İyileşme döneminde eozinofiller gözükmeye başlar. Alman literatüründe bu bulguya “Tan yeri ağarması” belirtisi denir. Ateş, lizis tarzında düşer.

Tanı: Hastalığın 8 inci gününden itibaren Gruber-Widal reaksiyonu pozitiflesin Hastalığın 1. ve 3. haftalarında kan kültürü pozitif çıkar. 2. haftanın sonunda veya 3. haftanın başında feçeste ve idrarda basil çıkmaya başlar. Gruber-Widal reaksiyonunun pozitif kabul edilebilmesi için 0 antikorunun 1/160 m üstünde bulunması gerekir.

Profilaksi: Hastaların izole edilmesi şarttır.

Aşılama: Tifo basillerinden aseton ekstraksiyonu ile elde edilen tifo aşısı 1 ay ara ile 2 defa 0,5 mi s.c. zerkedilir. İlk aşıdan 4-8 yıl sonra rapel aşı yapılır. Yurdumuzda tifo endemik olarak bulunduğu için 3 yaşından itibaren çocukların aşılanması gerekir. Aşılananlar ya tifoya tutulmazlar, yahut tutulsalar bile hafif atlatırlar.

Tedavi
Hastane tedavisi gerekir. Bol vitaminli, sindirimi kolay ve kaloriden zengin bir diyet uygulanır. Günlük sıvı miktarı 1,5-2 litre olmalıdır. Konstipasyona karşı müshil verilmez, gliserinli ılık küçük lavmanlar yapılır.

Antibiotik tedavisi: En seçkin tifo ilâcı kloramfenikoldür. Kloramfenikol (Kemicetine, Synthomycetine, Vi-Klorin) dozajı: Günde 4 defa 750 mg (3 kap¬sül) olmak üzere günlük doz 3 g dır. Buna 12 gün devam olunur. Ağızdan alamayan hastalara i.v. yoldan verilir. Klorakfenikole dirençli hastalarda amoksisilin, ampisilin, Co-trimaksazol verilebilir. Amoksisilin (Alfoxil, Demoksil, Ampicina v.s.) dozajı: Günde 4 defa 1 g (toplam 4 g) verilir. Ağızdan alamıyanlarda i.v. uygulanır ve tedavi 2 hafta sürer. Co-trimaksazol (Bactrim, Bacton) dozajı: Günde 2 defa 160 mg (toplam 4 tablet) verilir ve 2 hafta devam edilir.

Kortikosteroid tedavisi: Ağır tifo vak’alarında kullanılır.Dozajı: Günde 3 defa ikişer ampul (50 mg) prednizolon (Prednisolon “Linz”) veya 40 mg metilprednizolon (Prednol-L) i.v. verilir. Hastadaki ağır dalgınlık hali düzelince doz azaltılıp kesilir.

Tifo komplikasyonlarının tedavisi

Kanama: Hastalığın 2. ve 3. haftası içinde Peyer plaklarının ülserasyonları kanayabilir.

Tedavi: Kan transfüzyonları. Bazı vak’alarda cerrahî tedavi gerekebilir.

Klinik tablo: Basit enfeksiyon tablosu gösteren hastalarda ateş, kırıklık, uyku hali, boğaz ağrısı, kas ve eklem ağrıları ve yaygın küçük lenfadenopati bulunur. Bazan meningo-ensefalopati tablosu görülebilir. Bu dönem birkaç haftada geçer. Hastalık latent döneme girer. Bu esnada seropozitif durumdadır. Bu dönem sürüp giderken AİDS tablosu ortaya çıkar ve prognoz çok kötüleşir.

Tanı: AİDS ile ilgili kompleks” tanısı için bazı kriterler vardır; 3 aydan beri sürüp gelen ateş, zayıflama, inguinal bölgeler dışındaki bölgelerde lenf bezi büyümeleri, diyare, terleme, halsizlik.

Laboratuar bulguları: HİV antikorunun ispatı, lökopeni ve lenfopeni, anemi, trombopeni, gama globulun artışı, T lenfositlerinin helper/inducer (T4) türü 400 / mm3 ün altına düşer. T süpressör/sitotoksikler (T8) ise değişmez. Bundan dolayı normalde T/T8 oranı 1,52 iken bunlarda 0,9 un altına iner. AİDS ile ilgili kompleks döneminde de fırsatçı enfeksiyonlar (lökoplaki, mantar enfeksiyonları) bulunabilir.

AİDS’te enfeksiyonlar yapan fırsatçı mikroorganizmalar şunlardır: Protozoerler, virüsler, mantarlar, bakteriler.
AİDS sendromunda akciğer belirtileri sıktır. Bunlardan en tanınmışı pnömosistis karinii pnömonisidir. Barsak lokalizasyonu sonucu diyareler de sık görülür. Santral sinir sisteminde ansefalit, menenjit görülebilir.
AİDS’te Kaposi sarkomu sık görülmektedir. Bu, deride esmer siyah plaklar veya nodüller halindedir. Kaposi sarkonu ile birlikte pnömoni, diyare, herpes simpleks, genital herpes, tokzoplazmoz, ağızda pamukçuk, ateş, zayıflama gibi semptomlar da varsa AİDS tanısı kolaylaşır.

Profilaksi
Tedaviden daha önemlidir. Homoseksüel ilişkilere son verme, enfekte kanla kontamine iğnelerin kullanılmaması, enfekte kan transfüzyonlarından kaçınma, risk grubu kadınların doğumdan sakınmaları, ADS’lilerin tükrük, kan, gözyaşı gibi virüsün izole edildiği salgılarının açık yaralarla temasından kaçınma gibi önlemlere başvurmalıdır. Eşcinsellerden kan bağışı kabul edilmemelidir. Bu hastalarla uğraşırken eldiven ve maske kullanılmalı, eller çok iyi yıkanmalıdır. Bu hastaların kullandıkları traş bıçağı, diş fırçası v.s. gibi aygıtlar kullanılmamalıdır. Kontamine maddelerle temasa gelindiğinde 1/10 oranında sulandırılmış % 5,25 lik sodyum hipoklorit ile temizlik yapılmalıdır. Prezervatif etkili olabilir.
Henüz aşısı yoktur.