GÜVERCİN KÖKÜ

Jatrorrhiza palmata Lam. (Menispermaceae) türünün dilimler halinde kesildikten sonra kurutulmuş köküdür. Bitkinin vatanı Doğu Afrika sahilleri olup tropikal bölgelerde yetiştirilir. 

Dış görünüş: 2-8 cm çapında ve 0.5-2 cm kalınlıkta dilimler halindedir. Dış yüzü buruşuk ve sarımsı esmer renkli, orta kısmı ise san renklidir. Kolaylıkla kırılabilir. Hafif kokulu ve acımsı lezzetlidir. 1. .itvjy ,

Bileşim: Nişasta (% 30), müsilaj, acı maddeler ve alkaloitler (% 2-3> (kolumbamin, jatrorrhizin, pahnatin vs.) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: İştah açıcı ve ishali önleyici etkilere sahiptir. Bilhassa dizanteriye karşı kullanılır.

Kullanılış şekli: Toz 0.5-1 gr, hap halinde günde birkaç defa veya dekoksiyon (% 2-5) günde 2-3 bardak, şeklinde kullanılır.

HALILE

Doğu Hindistanda yetişen muhtelif terminalia (Combretaceae) türlerinin kurutulmuş meyvasıdır. Halen ticarette iki cins halile bulunmaktadır.

KARA HALİLE (Fructus Myrobalani nigrae): Terminalia chebuîa Retz (Syn: Myrobalanus chebula Gaertn.) türünün olgunlaşmadan önce toplanıp kurutulmuş meyvasıdır. 1-3 cm uzunlukta, İğ biçiminde, siyah renkli, sert ve kokusuz tanelerdir.

Diğer isimter: Küçük halile

SARI HALİLE

Etki ve kullanılış: Yüksek oranda anen (% 20-40) ve müshil etkisi olan bir bileşik taşımaktadır. Bu nedenle alınan miktara bağlı olarak müshil veya kabız etki gösterir. Memleketimizde sarı halile müshil, kara halile ise kabız olarak kullanılmaktadır. Kabız etki için günde 2-4 gr toz veya hap-halin-de alınmalıdır (6). Haricen yara iyi edici olarak % 20 halile tozu taşıyan, merhemler kullanılmaktadır. Bu merhemler taşıdıkları tanen nedeniyle antiseptik ve yara kapatıcı etkilere sahiptirler. ,;:i:-,;::.

Kara halile inftısyon (% 5) halinde dahilen basura karşı, günde 2-3 bardak içilerek, kullanılır.

Pierre Apery 1886 yılında, halile hulâsasından, ishale karşı kullanılmak üzere, “Pilules Apery aux Myrobalans” adını verdiği bir müstahzar ilacı sağlık alanına sunmuştur. Bu müstahzar İstanbul’da yapılan ilk bitkisel ilaçlardan biridir (6) (Bkz. Lityazol Cemil).

1  * Castaldi: Considerations sur un cas d’empoisonnement par Bejladone-Gazette Medicaİe d’Orient 4: 79 (1860).’

2 – Ceylan, A. ve ark.: Atropa belladonna L.’da morfogenetik ve ontogenetik varyabüite-Ege Üniv. Zİr. Fak. Derg. 14 (1): 131

(1977).

3  – Ceylan, A., ve ark.: Atıcpa belladonna L., da diurnai varyabilite – Ege Üniv. Zir. Fak. Derg. Vamık Tayşi özel sayısı 125

(1979).

4 – Ceylan, A., ve ark.: Menemen ekolojik koşulannda azotlu gübre dozlarının ve biçim zamanının Atropa bellodonna L.’da

verim ile aîkaloid oranına etkisi- Ege Üniv. Zİr. Fak. Derg. 17 (1): 43 (1980).

5  – Ceylan, A. und Vömel, A.: Untersucrmngen über Ertrag und Aikaloidgehalt von Atropa belladonna L., Tollkirsche, bei

6 – Apery, R: Etüde sur les myrobalans – Gazette Medicaİe d’Orient 30: 92 (1887). .

HARDAL TOHUMU

Brassica nigra (L.) Koch (Syn: Sinapis nigra L.) (Cruciferae) türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 100-150 cm yükseklikte, san çiçekli ve bir yıllık bir bitkidir. Avrupa ve Türkiyede yetiştirilir.

Dış görünüş: 0.5-1 mm çapında, küre biçiminde, esmer kırmızıdan siyahımsı gri arasında değişen renkli tanelerdir. Tam halde kokusuzdur. Ezilince özel hardal kokusu meydana çıkar. Tadı önce yavandır. Sonra keskin bir lezzet alır.

Bileşim: Sabit yağ (% 20-30), müsilaj (% 30) ve sinigrin ismi verilen bir glikozit taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Dahilen nadiren iştah açıcı olarak kullanılır. Haricen hardal lapası, hardal yakısı veya hardal banyosu şeklinde, kam cilde toplamak ve ağrı kesmek için kullanılır. Sofra hardalı olarak bilinen baharatın terkibine girer.

Kullanılış şekli: Toz, dahilen günde birkaç defa 0.05-0.10 gr, hap halinde alınır. Daha yüksek miktarlar sindirim sistemini tahriş ederek tehlikeli zehirlenmelere sebep olur. Hardal banyosu: 25-50 gr hardal tohumu tozu, bir tülbent torba içinde, 5 litre ılık su içine konur ve bu su ile ayaklar banyo yapılır. Ayaklarda kızartı meydana gelince banyoya son verilir. Hardal lapası: Önce cilt üzerine keten tohumu lapası konur, üzerine hardal tohumu tozu serpilir ve sarılır. Hardal yakısı: yakı cilt üzerine yapıştırılır. Hardal yakısı ve lapası cilt üzerinde 10-15 dakikadan fazla (kızarıklık meydana gelinceye kadar) tutulmamalıdır. Unutularak uzun zaman cilt üzerinde kalır ise deride yaralar meydana gelir.

Diğer isimler: Eşek hardalı, Kara hardal, Siyah hardal.

HATMİ ÇİÇEĞİ

Althaea officinalis L. (Malvaceae) türünün kurutulmuş çiçekleridir. Bu tür 2 m kadar yîikselebilen, yumuşak tüylü, çok yıllık otsu bir bitkidir (Resim: 5). Yapraklar tam veya üç loblu. Çiçekler pem-

bemsi beyaz rerikfi ve küçüktür. Anadoluda oldukça yaygındır. Sulak yerler, dere kenarları ve tarfa kenarlarında bulunur.

Dış görünüş: Kaliks 5 parçalı ve tüylü, korolla 5 parçalı pembemsi beyaz renkli, erkek organlar çok adette. Hafif kokulu ve tadsız.

Bileşim: Müsilaj, uçucu yağ ve sabit yağ taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Göğüs yumuşatıcı ve tahrişleri giderici etkilere sahiptir. Bu drogu veren Bitki memleketimizde yabani olarak bulunmasına karşı? lık pratikte bu.drog yerine bilhassa Gül hatmi çiçe^ ği kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 5), bal ile tadlandınldıktan sonra içilir veya gargara yapılır.

Diğer isimler: Tıbbi hatmi çiçeği