Drog dış kısmı siyahımtırak, iç kısmı parlak ve esmer kırmızımtırak renkli, kokusuz, buruk lezzetli, kolayca fcınlabilen ve muntazam olmayan parçalar halindedir.

Kateşik tanen {% 25-50) taşımaktadır. Dahilen ve haricen San kaşu gibi kullanılır. Memleketimizde halen nadir olarak bulunmaktadır.

Diğer isimler: Kâdıhindi, Kâtfündi, Ketirhindi.

Fumaria officinaiis L. (Papaveraceae) ve buna yakın diğer Fumaria türlerinin gölgede kurutulmuş çiçekli dallarıdır! “Bu tür 20-40 cm yükseklikte, parçalı yapraklı, pembe çiçekli, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Avrupa ve Türkiyede, boş tarlalar içinde yetişir.

Dış görünüş: Yapraklı ve çiçekli dallardan ibarettir. Yapraklar 2-4 defa parçalı, tüysüz, çiçekler birçoğu bir arada ve zigomorf, korolla pembe renkli, meyva küçük, üzeri pürtüklü ve küremsi biçimli.

Bileşim: Tanen, potasyum tuzlan, fumarik asit ve izokinolein sınıfı alkaloitler (fumarin ve diğerleri) taşımakadır (3).

Etki ve kullanılış: İdrar arttırıcı, yatıştırıcı, zayıflatıcı ve tansiyon düşürücü (4) etkilere sahip bulunmaktadır.

Dioscorides döneminden beri tedavide kullanılan bir drogdur (5).

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 5) günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Tilki kişnişi. Şahtere ismi Farsça “Şah-tara” (sebzelerin şahı) kelimesinden gelir.

Cupressus sempervirens L. (Cupressaceae) türünün yeşil iken (kış aylarında) toplanıp kurutulmuş kozalaklarıdır. Olgunlaşmış kozalaklar etkisizdir. Bu tür, dallan dört köşeli olan ve kışın yaprak dökmeyen bir ağaçtır. Toros dağlarında (Antalya, İçel) doğal olarak yetişir. Mezarlıklar ve bahçelerde yetiştirilir.

1  – Vömel, A. ve ark.: Ruta graveolens L.’te tohum verimi üzerinde araştırma – Ege Üniv. Zir. Fak. Derg. Vamık Tayşi özel

sayısı 107(1979).

2 – Baytop, T.: Türkiyenin tıbbi ve zehirli bitküeri 245, İstanbul (1963).

Dalların dik (var. pyramidalis) veya yayık (var. horizontalis) olmasına göre iki varyeteye ayrılmaktadır.

Dış görünüş: Parlak gri renkli, 2-4 cm çapında, küremsi şekilli bir kozalaktır. Reçine kokulu ve buruk lezzetlidir.

Bileşim: Tanen ve uçucu yağ (% 0.4) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Kabız, ateş düşürücü, terletici, idrar arttırıcı ve kan kesici etkileri bulunmakta-dık. Haricen basura ve kokulu ayak terlemelerine karşı kullanılmaktadır.

Eskiden beri, çocukların gece işemelerine karşı kullanılır. Yeni araştırmalar da bu etkinin varlığını doğrulamıştır (1).

Kullanılış şekli: Dahilen dekoksiyon (% 2-3), yemekler arasında bir Fincan içilir. Basura karşı servi kozalağı hulâsası ile hazırlanmış merhem veya süppozituvarlar kullanılır veyahutta servi kozalağı dekoksiyonu ile basur memeleri pansuman yapılır. Kokulu ayak terlemelerine karşı, ayaklar servi kozalağı dekoksiyonu (% 5) ile yıkanır ve ayaklar bir müddet bu dekoksiyon içinde tutulur.

On yaşından büyük çocukların gece işemelerini kesmek için, altı gün süreyle öğle ve akşam yemeklerinde çocuğa 30-40 damla servi kozalağı tentürii, bir fincan suya damlatılarak içirilir.

Paeonia mascula (jL.) Miller (Syn: P. officinaiis var. mascula L.), P. peregrina Miller (Syn: P. deco-ra Anders.) ve bunlara yakın diğer türlerin kurutulmuş kökleridir. Bu türler kırmızı renkli ve büyük çiçekli, parçalı yapraklı, kökleri yumru biçiminde, çok yıllık bitkilerdir (Resim: 60). Genellikle dağ

1  – Baytop. T.: Radix Senegae yerine kullanılabilecek yerli Senega kökleri hakkında – Fol. Farm. 1: 59 (1950).

2 – Sczik, E.: Riidtx Senegae yerine kullanılabilecek yeni bir kaynak – Ankara Univ. Ecz. Fak. Mecm. 13: 1 (1983).

3  – Şener, B.: Türkiye’de yetişen Fumaria L. türleri ve bu türlerin alkaloitleri üzerinde araştırmalar – IV. Bitkisel İlâç

Hammaddeleri Toplantısı, bildiriler 109 Eskişehir (1983).

4 – Hoopcr, D. ve Field. H.: User’ul plants and drugs of Iran and Iraq 120, Chicago (1937).

5  – Gunther, R.T.: The greek herbal of Dioscorides 504, London (1968)

ormanlarında bulunurlar.

Dış görünüş: Kökler iğ biçiminde, esmer renkli, hafif kokulu ve lezzetsiz parçalar halindedir.

Bileşim: Tanen, uçucu yağ, bir alkaloit ve paeonol taşımaktadır (1).

Etki ve kullanılış: Yatıştırıcı ve kabız Özelliklere sahiptir. Sara nöbetleri ve öksürüğe karşı yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır.

Fareler üzerinde yapılan deneyler sonucu antienflamatuar bir etki saptanmamıştır (2).

Diğer isimler: Ayıgülü, Bocur, Eşekgülü.

Anadoluda 5 Paeonia türü bulunmaktadır. Bunlar kimyasal ve farmakolojik olarak henüz araştırılmamıştır. Kök ve çiçekleri Doğu ülkelerine ihraç edilir. Büyük ve canlı renkli çiçekleri nedeniyle, birçok kültür çeşidi, bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmekedir.

Nasturîium officinale R. Br. (Cruciferae) türünün taze veya kurutulmuş çiçekli dallarıdır. Bu tür beyaz çiçekli, yaprak tek tüysü, 3-7 çift yaprakçık-lı, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Su kenarlarında yetişir, özel bir kokusu ve batıcı bir lezzeti vardır. Ana-doluda yaygın bir bitkidir. Antalya ve Mersin bölgelerinde yetiştirilir,

Glikonasturtün ismi verilen kükürtlü bir gliko-

zit, vitaminler (A, C ve D) ve keskin lezzetli bir uçucu yağ taşımaktadır.

Kuvvet verici, vitamin noksanlıklarını giderici, idrar arttırıcı ve iştah açıcı gibi özelliklerinden dolayı eski çağlardan beri sebze ve ilâç olarak kullanılmaktadır.

Taze yapraklar salata halinde veya sıkılarak elde edilen usare (günde 250 gr) tedavide kullanılır. Taze bitiy kıyılır, yufka arasına konularak börek yapılır

Doğu Karadeniz bölgesinde bu bitki “Kardo-mot” ismiyle tanınmaktadır. Bu bölgede kurutulmuş bitki ince toz edildikten sonra süt veya bal ile karıştınlarak, dahilen ekzema gibi cilt hastalıklarına karşı kullanılmaktadır.

Zehirli bileşikler taşımayan tehlikesiz bir drog-dur.

Diğer isimler: Acı gerdeme, Gerdeme, Kerde-

me, Sukerdemesi, Sumancası, Suteresi.

Lepidium sativum L. (Tere, Kerdeme, Cırcır): 20-50 cm yükseklikte, beyaz veya erguvani renkli çiçekli, bir yıllık, otsu bir bitkidir. Meyvalarının tek tohumlu olması ile Suteresi’nden kolaylıkla ayrılabilir. Anadoluda yabani olarak bulunmakla beraber bilhassa bahçe ve bostanlarda yetiştirilmektedir.

Bitkide bulunan bir glikozitin parçalanması sonucu meydana gelen kükürtlü ve yakıcı lezzetli bir uçucu yağ taşır. Toprak üstü kısmı (Herba Lepidii sativi) tedavide Suteresi gibi kullanılır. Halen memleketimizde, bilhassa salata halinde, iştah açıcı olarak kullanılmaktadır.

L. vesicarium L. (Çakçakotu): 20-70 cm yükseklikte, beyaz çiçekli, çok dallı, yapraklan iplik gibi parçalı, bir yıllık otsu bir bitkidir. Nodus kısımlarının şişkin olması ile kolaylıkla tanınabilir. Doğu Anadoluda yaygın bir türdür. Ağrı dağının eteğinde ve Türk-İran sınırında geniş alanlar kaplar. Hayvanlar için zehirli olduğu söylenmektedir.

araştırmalar – Ankara Y. Zir. Enst. Derg. 2: 680 (1945).

2 – Limet, H.: Pharmaopee et parfumerie sumeriennes – Rev. Hist. Pharm. 25 (238): 147 (1978).

3  – Es, S.: Konya’da şeker hastalığı sağlatma ilaçlan – Türk Folklor Araştırmaları 18 (359): 8685 (1979).