Değişik Tilia (Tiliaceae) türlerinin kurutulmuş çiçek durumlarıdır. Farmakopeler’de ıhlamur çiçeğinin, Avrupada yaygın olan, T. cordaia Miller veya T. platyphyilos Scop. türlerinden elde edilebileceği kayıtlıdır.

1 – Evliya Çelebi: Seyahatname (Türkçeleştiren Z. Danışman) 8: 157, İstapbul (1970).

Tilia türleri 15-40 m bir boya erişebilen ve kışın yaprağını döken, çiçekleri sarımsı beyaz renkli ve hoş kokulu olao ağaçlardır (Resim: 88). Memleketimizde bilhassa Kuzey Anadolu dağlarında yetişmektedirler.

Farmakopeler tarafından kabul edilen türlerden T. cordata (Küçük yapraklı ıhlamur) memleketimizde çok nadirdir,, Buna karşılık aşağıdaki türler Kuzey Anadolu dağlarında bol olarak yetişmekte ve ıhlamur çiçeği de bu türlerden elde.edilmezdir.

T. argentea Desf. (Syn: T. tomentosa Moench) (Gümüşi ıhlamur): Yapraklarının alt yüzü gümüşi-beyaz, yıldız tüylü. Halen İstanbul aktarlarında yalnız bu türün çiçekleri satılmaktadır.

T. platyphyllos Scop. (Büyük yapraklı ıhlamur): Yaprakların alt yüzü mavimsi yeşil, basit tüylü.

T. rubra DC. (Kafkas ıhlamuru): Yapraklar her iki yüzde de yeşil renkli ve hemen hemen tüysüz.

Çiçek durumları ilkbaharda el ile toplanır ve gölgede kurutulur.

Dış görünüş: Çiçekler 5 parçalı, sarımsı renkli, Özel ve kuvvetli kokulu ve hafif baharlı lezzetlidir. Ticarette başlıca iki tip bulunmaktadır.

Çiçek ıhlamur: Yalnız çiçek durumlarından ibarettir. İçinde ancak %1 oranında çiçek yaprağı (brakte) bulunabilir. Birinci kalite olarak kabul edilir. (Floş Tiliae sine bractea).

Yapraklı ıhlamur: Çiçek durumları, çiçek yaprağı (brakte) ile birlikte toplanmıştır, ikinci kalite olarak kabul edilir (Floş Tiliae cum bractea).

Etki ve kullanılış: İdrar arttırıcı, terletici, yatıştırıcı, uyutucu ve göğüs yumuşatıcı etkileri bulun maktadır. Bu etkiler taşıdığı müsilaj ve uçucu yağdan ileri gelmektedir.

Kabuklar yapralrveiçiçekler gibi müsilaj taşır ve bu nedenle de yumuşatıcı ve koruyucu etkilere sahiptir. Aynca yatıştıncı ve safra söktürücü olarak da kullanılmaktadır.Bilhassa dekoksiyon (% 1-5) halinde kullanılır.

Bazı Urîica (Urticaceae) türlerinin kurutulmuş veya taze yapraklarıdır. Memleketimizde aşağıdaki türlerin yaprakları kullanılmaktadır.

U. dioica L. (Büyük ısırganotu): Çok yıllık, djoik ve otsu bir bitkidir. Boyu bazen bir metreyi geçer. Yapraklar koyu yeşil renkli, saplı, dişli kenarlı ve yakıcı tüylüdür. Yaygm bir türdür.

U. urens L. (Küçük ısırganoru): Bir yıllık, monoik ve otsu bir bitkidir. Boyu 60 cm kadar olabilir. Yapraklar açık yeşil renkli, saplı, dişli kenarlı ve yakıcı tüylüdür. Duvar kenarları ve harabeliklerde bol olarak görülür. .

Dış görünüş: Yapraklar 2-4 cm uzunlukta; oval veya kalp biçiminde, kenarları derin dişli, tüylü ve koyu yeşil renkli. Taze iken deri ile temas edince deride kızartı ve yanma yapar.

Bileşim: Potasyum tuzları, organik asitler (for-rnik asit), histarnin, asetükpiin, vitamin C taşımaktadır.

1 – Tanker, M. ve Teker, G.: Türkiye’de Tilia L. türlerinin farmakognostik açıdan karşılaştırılması – V. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiri kitabı 129, Ankara (1987).

Etki ve kullanılış: Yaprak veya kök dahilen kan temizleyici, idrar arttırıcı ve iştah açıcı olarak kullanılır. Taze bitki, romatizma ağrılarını gidermek için, ağrıyan yerlere sürülerek tahriş yapılır ve kan toplanması sağlanır. Bitkiden eldeedilen bazı fraksiyonların antikoagülan bir etkiye sahip bulunduğu gösterilmiştir (1).

Isırganın deride meydana getirdiği yakıcı etkinin, eskiden tüylerde bulunan serbest formik asitten ileri geldiği sanılırdı. Halen bu etkinin tüylerde bulunan histamin ve asetilkolin nedeniyle oluştuğu anlaşılmıştır.

U. dioica L. türünün yapraklı dallan ilkbaharda İstanbul pazarlarında satılmakta ve sebze olarak kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: Yapraktan hazırlanan infusyon (% 2-5) veya kök dekoksiyonu (% 3-4), yemek aralarında olmak üzere, günde 2-3 bardak içilir.

, Yukarıdaki türlerin meyvalan aktarlarda “Yeşil ısırgan tohumu” ismi altında satılmaktadır. Açık yeşil renkli bir toz olan bu drog ısırgan yaprağı gibi kullanılır.

Convallaria majalîs L. (Liliaceae) türünün çiçeklerini taşıyan toprak üstü kısımlarıdır. İlkbaharda toplanır ve gölgede kurutulur. Bu bitki Avrupa ormanlarında boldur. Türkiyede bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. İO-30 cm yükseklikte, ikf yapraklı bir bitkidir. Çiçekler beyaz renkli ve çan şeklinde. Meyva küçük, küre biçiminde ve kırmızı renklidir.

¹ Dış görünüşü; Kurutulmuş yaprak ve çiçek karışımıdır. Yapraklar 20 cm kadar uzunluk ve 4 cm kadar genişliktedir. Drog kokusuz ve çok acı lezzetlidir.

Bileşim: Saponinler ve glikozitler (konvallatoksin) taşır.

Etki ve kullanılış: İdrar arttırıcı ve kalp kuvvetlendirici etkilere sahiptir. Taze çiçeklerin etkileri daha fazladır. Hafif kalp zayıflamalarında başarıyla kullanılır.

Kullanılış şekli: İdrar arttırıcı olarak infusyon (% 1-3) günde 2-3 bardak içilir. Kalp kuvvetlendirici olarak çiçeklerden yapılan infusyon (% 5), iki saatte bir çorba kaşığı içilir.

_J_-‘ Scorzonera hispanica . (Compositae) türünün köküdür. Bu tür 30 cm kaçar yükseklikte, san çiçekli, çok yıllık otsu bir bitkıür. Kökü kalın, silendirik ve esmer siyah renklidir.Bu nedenle bu türün köklerine “Kara iskorçina” isrü verilir. Türkiyede yabani olarak bulunmaz. Nadir»’ sebze olarak yetiştirilmektedir. Terletici, göğüs yunuşatıcıve idrar verici etkilere sahiptir. Osmanlı înoaratorhğu zamanında yılan sokmasına karşı kullınılmıştr. Halen Avrupada bilhassa sebze olarak kallamkiikta-dır.

Diğer isimler: İskorçine, Kara iskorçina.

Doğu Anadoluda yetişen bazı Scorzonera türle rinin kök ve taze sürgünleri “Yemlik” ismi altında taze veya pişmiş olarak yenilmektedir.

Yemlik Doğu Anadoluda sevilen ve çok kullanılan bir sebzedir. Bilhassa yumurta ile birlikte pişirilerek yenilir. Yemliğin tıbbi özellikleri Siyah İskorçina kökünün özelliklerine benzer. Haleri damar sertliği, tansiyon yüksekliği, romatizma, böbrek hastalıkları, nıkris ve şeker hastalığına karşı özel bir gıda olarak kullanılmaktadır. Yemlik ancak genç iken (5-6 yapraklı) kullanılır. Kocamış veya çiçek açmış olan bitkiler kullanılmaz.

Türkiyede 40 kadar Scorzonera türü bulunmaktadır. Bunlardan bilhassa aşağıdaki türler sebze olarak kullanılır.

S. mollis Bieb. (Goftigoda): 15-30 cm yükseklikte, kökü silindir biçiminde, sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Gümüşhane bölgesinde Goftigoda ismiyle tanınır ve kökleri yenilir.

S. suberosa C. Koch (Yabani havuç): 5-20 cm

yükseklikte, kökü yumru biçiminde, çiçekleri leylak renkli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökleri yenilir.

Bu türün kökleri şeklen az çok Euphorbia apios L. (Bırçalık) türünün yumrularına benzer. Bu sonuncunun yumruları ishal ve kusma ile belirlenen zehirlenmeler yapar.

Diğer isimler: Burçalak, Parçalak, Pürçelik (Hamamözü).