Etiket: Şifalı Bitki E

ERKEK EĞRELTİ KOKU

Dryopteris filix-mas (L.) Schott (Aspidiaceae) türünün taze veya kurutulmuş rizomudur. Bu tür 150 cm kadar yükselebilen, çiçeksiz, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar parçalı. Soruşlar yaprak loblannın altında iki sıra halinde ve böbrek biçimindedir. Bilhassa Kuzey Anadolu dağlarında yetişmektedir.

Dış görünüş: 10-30’cm uzunluk ve 5-6 cm çapta, esmer kahve renkli parçalar halindedir. Üzerinde yaprak sapı ve kök bakiyeleri bulunur. Kokusu özel, tadı ise buruktur.

Bileşim: Şekerler, nişasta, organik asitler, uçucu ya, tanen (% 5-10) ve etkili madde olarak ham filisin ismi verilen bir floroglusin türevleri karışımı taşımaktadır.

Kuzey Anadolu dağlarında (Zığana Da.) yetişen bitkilerin köklerinden elde edilen hulâsalarda % 24-28 ham filisin bulunmaktadır (1).

Etki ve kullanılış: Theophrastus döneminden (Î.Ö.3. yüzyıl) beri barsak parazitlerine karşı kullanılan bir drogdur. Omurgasız hayvanların ade-

lejerini felç eden bir etkiye sahiptir. Bu nedenle bazı barsak parazitlerinin düşürülmesinde kullanılır. Bilhassa Tenia türleri üzerinde etkilidir. Barsak solucanları bu droga karşı bir dirence sahiptirler.

Kullanılış şekli: Eterü hulâsa (4-8 gr) veya taze rizom toz halinde, 12-15 gr (bal ile karıştırılarak) alınabilir. Dekoksiyon halinde de kullanılmaktadır. 15-50 gr taze drog bir litre suda kaynatılır. Kaynatılarak sıvı kışını yan yarıya azaltılır. Elde edilen bu yoğun hulâsa, sabah aç karnına, bir defada içilir. Drogun alınmasından bir saat kadar sonra, tenyaları dışarı atmak için, bir müshil (15-30 gr İngiliz tuzu sodyum sülfat, 400 gr suda eritilir) alınmalıdır. Yağlı müshiller (meselâ hirit yağı) uygun değildir. .

Tenya düşürmek için kullanılan miktar, bünyesi hassas olan bazı kişilerde, ciddi zehirlenmeler yapabilir. Bu nedenle bu drog ancak hekim kontrolünde kullanılmalı, karaciğer ve kalp hastalığı bulunan kişilere verilmemelidir (2).

Pîeridium aquilinum (L.) Kuhn. (Hypolepidaceae) (Kartal Eğreltisi): 50-200 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar uzun saplı, lamina 3 defa parçalı. Üst yüz çıplak, alt yüz tüylü. Spor keseleri yaprakların kenarında bir çizgi halinde toplanmıştır. Çiçeksiz bir bitkidir. Anadolu sahillerinde ve bilhassa orman açıklıklarında bol olarak bulunur.

Memleketimizde “Eğrelti” ismi genellikle bu tür için kullanılmaktadır. Tıbbi bir etki ve .kullanılışı bulunmamaktadır. Taze yapraklar kavun ve karpuz sergilerinde yatak olarak kullanılır. Kuru yapraklar ise Karadeniz bölgesinde hayvanlara yem olarak verilmektedir.

Toksikolojik etki: Kuvvetli bir zehirliliğe sahip değildir. Taze bitkiyi yaşlı hayvanlar yemez. Genç hayvanlarda, bu bitkiyi yeme sonucu ciddi zehirlenmeler görülür ve 3-4 gün içinde hayvan genellikle iç kanama ile ölür. Doğu Karadeniz

Farmakolog 16: 12(1946).

toksikolojik araştırma  Ankara Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 6 (2): 214 (1976).

bölgesinde kurutulmuş bitki hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Bu şekilde beslenen hayvanlarda tümörler (safra kesesi, barsak, mide) meydana gelmektedir. Bu nedenle bu bitkide kanserojen bir madde olduğu düşünülmektedir (D-

Diğer isimler: İfteri (Karadeniz bölgesi), Kartal eğreltisi (yaprak sapı kesitinde, iletme demeti topluluğunun, bir kartalı andırması nedeniyle).

EĞİR KÖKÜ

Acorus caiamus L. (Araceae) türünün kurutulmuş rizomlandır. Bu tür 50-125 cm yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir (Resim: 1). Yapraklan şerit biçiminde, yüzeyi bazen kırışık, kokulu ve boyuna çizgilidir. Çiçekler 5-9 cm uzunlukta bir başak durumunda toplanmışlardır. Dere ve durgun su ke-: narlarında yetişir. 1550 yıllarında Türkiye’den Avrupa’ya tıbbi bitki olarak götürülmüş (4) ve bu şe-

1  -Kalças, E.L.: Food from the fieids 56, Bornova (1980).

2  -Çolakoğlu, M. ve Tömek, S.: Ege bölgesinde bazı yenebilen otlann bileşimi 16, Bornova-İzmir (1975).

3  -Mocan, Z.M.: Kriminal abortusta ebegümecinin (Malva sylveslris) etki mekanizması – Dirim 58 (5-6): 131 (1983}.

4 -Tuün, T.G. ve ark.: Flora Eurorjaea 5: 269, Cambridge (1980).


kilde Avrupaya yayılmıştır. Anadoluda Sapanca, Yeniçağa (1) ve Beyşehir göllerinin kenarlarında yetiştiği bilinmektedir.

Dış görünüş: Rizomlar sonbaharda toplanır. Kök ve yaprak bakiyelerinden temizlenir. Dış kabuğu soyulduktan sonra veya soyulmadan güneşte kurutulur. Eğir kökü 0.5-1.5 cm çapında ve 5-20 cm uzunlukta çubuklar halindedir. Soyulmamış droglarm dış yüzü esmer renkli olup kök ve yaprak bakiyelerini taşır. Soyulmuş drog sarımsı beyaz renklidir. Üzerinde kök izleri görülür. Kokusu baharlı ve hoş, lezzeti ise acı ve batıcıdır.

Bileşim: % 1.5-3.5 arasında uçucu yağ taşır. Bu yağda asamil alkol, ögenol ve asaron bulunmaktadır.

Türkiye’de yetişen (Sapanca ve Yeniçağa golleri) bitkilerden elde edilen rizomlarda % 2.4-2.7 arasında uçucu yağ bulunmaktadır (1). Bu uçucu yağda bulunan monoterpenik hidrokarbonlar da incelenmiştir (2).

Etki ve kullanılış: Gaz söktürücü, terletici ve an-tispazmotik etkilere sahiptir. Memleketimizde dahilen prostat hastalıklarına karşı, haricen ise romatizma ve bazı deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

“Kağıthane mesiresi denilen ferah verici gezinti yerinde baruthane çarhlarını çeviren suyun geldiği yer ki (Cendere boğazı) demekle meşhurdur. Orada bir çeşit Eğir kökü çıkar ki, Azakta ve Gerede şehirlerinde çıkanlardan çok daha şifalıdır. Yiyeni bin kere geğirîir. Tuhaf hassası vardır. Fakat çok azdır. Çoğu zaman su kaplunbağası onu yiyip yağlanır. Galata’dan frenk tayfaları gelip adı geçen kaplunbağaları avlayıp bütün çeşitli hastalıklar için ilâç ederler. Doğrusu bin kere şifası görülmüş-

Halen, kereviz kökü ile birlikte, prostat büyümesine karşı aşağıdaki şekilde.kullanılmaktadır.

I – Eğir kökü (kaba toz edilmiş) 50 gr

Su

Beş dakika kaynatılır ve soğuduktan sonra bezden süzülür.

II – Kereviz kökü (parçalar halinde dilinmiş) 50gr Su

Beş dakika kaynatılır ve soğuduktan sonra bezden süzülür,

Hazırlanan bu iki dekoksiyon karıştırılır ve günde 2-3 bardak, bal ile tadlandınlarak, içilir. Karışım serin yerde (mümkün ise buz dolabında) saklanır. Uzun zaman dayanmaz, bozulur. Tehlikesiz bir ilâçtır.

Kereviz kökü yerine kereviz tohumu da kullanılabilir.

Orta Anadolu bölgesinde (Konya) bilhassa süt çocuklarında görülen barsak gazlarına karşı kullanılmaktadır. Kuru kökten ince bir dilim kesilir, süt içine konur, çalkalanır ve bu süt çocuğa içirilir.

Kullanılış şekli: Kuru kök toz veya infusyon halinde günde 1-3 gr alınır. Haricen kökten elde edilen uçucu yağ, kökten hazırlanan infusyon veya kökün bir müddet zeytinyağında bırakılması ile elde edilen hulâsa deriye sürülür.

Diğer isimler: Azakeğeri, Hazanbel, Hazambel, Kurtluca.