Asplenium ruta-muraria L. (Aspleniaceae) türünün toprak üstü kısımlarıdır. Avrupa ve Türkiyede duvarlar ve kayalar üzerinde yetişir. Küçük bir eğrelti olup yaprak sapının yeşil renkli olması ile yukarıdaki türlerden aynlır.Venüssaçı yerine kullanılır.
1 – Flückiger, F.-A. ve Hanbury, D.: Hİstoire des drogues d’origine vegetaie 2: 466, Paris (1878).
Daphne mezereum L. (Thymelaeaceae) türünün kurutulmuş kabuklandır. Bu tür 50-150 cm yükseklikte, çalı görünüşünde, çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar kısa saplı, 3-9 cm uzunlukta, tam kenarlı ve tüysüz. Çiçekler 3-6 tanesi bir arada, koyu veya açık pembe renkli ve kuvvetli kokulu. Meyva bir bezelye büyüklüğünde ve kırmızı renklidir. Kuzeydoğu Anadöhı (Artvin, Trabzon) dağlarında yetişmektedir.
‘ Tanen, yağ, kumarin türevleri ve etkili madde olarak bir rezin taşımaktadır, ,
İdrar arttırıcı, terletici ve müshil etkilere sahiptir. Taşıdığı rezin çok tahriş edici olduğundan dikkatle kullanılmalı ve tıbbi miktarlan açmamalıdır. Dekoksiyon (%1) bal ile tatlandınldıktan sonra günde bir iki bardak içilir.
Diğer isimler: Mezeriyon, Yabani taflan (Trabzon).
Anadoluda 7 Daphne türü yetişmektedir. Bunlar taşıdıkları tahriş edici rezin sebebiyle tehlikeli bitkilerdir. Bilhassa meyvatarını yiyen çocuklarda zehirlenmeler görülür. 10-12 meyva ile öldürücü zehirlenmelere rastlanmıştır. Bu nedenle bu türlerin dahilen kullanılmasından çekinilmelidir.
D. oleoides Schreber (Havadana, Develikotu): 20-60 cm yükseklikte, genç dallan tüylü, çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar heme’h hemen sapsız, derimsi, genç iken tüylü, oval biçimde ve 1-2.5 cm uzunlukta. Çiçekler süt beyazı renkli, kuvvetli kokulu. Meyva yumurta biçiminde, 4-6 mm uzunlukta, tu-runcu-kırmızı renkli. Anadolu dağlarının yaygın bir bitkisidir.
Orta Anadolu (Konya) köylerinde bu türün taze dallan, ağır yük taşımaktan topal olmuş, hayvanların tedavisinde kullanılmaktadır. Tedavi için, güneş
1 – Evliya Çeîebi: Seyahatname (Türkçeleştiren: Z. Danışman) 5: 119, İstanbul (1970).
doğmadan bu bitkiden alınan bir dal, hasta hayvanın göğüs derisinde açılan bir deliğe sokulur. Bir müddet sonra dal sokulan delikten san renkli bir sıvı akmaya başlar ve genellikle hayvan iyi olur.
Bu etkinin kabuklarda bulunan tahriş edici rezinden ileri geldiğini düşünmekteyiz.
D. pontica L. (Kurtbağı, Sınmağu, Sınmbağı): 50-100 cm yükseklikte, kışın yapraklarını dökmeyen, tüysüz, sarımsı yeşil ve küçük çiçekli, çok yıllık bir bitkidir. Meyva 7-8 mm uzunlukta ve siyah renklidir. Kuzey Anadolu bölgesinde, orman açıklıklarında, bol olarak bulunur.
Ephedra majör Hoşt (Syn: E. nebrodensis Ti-neo) (Ephedraceae) türünün kurutulmuş dallarıdır. Bu tür 1-2 m yükseklikte, dik dailı, dallan yeşil renkli, yapraklar pulsu ve km halinde dalları sarmış, çalı görünüşünde ve çok yıllık bir bitkidir. Meyvası (etli kozalak) bezelye büyüklüğünde, kırmızı ve nadiren sarı renklidir. Bu tür bilhassa İç Anadoluda yaygındır.
Dallar efedrin grubu alkaloitler (bilhassa psödoefedrin) taşımaktadır (1).
Dallardan hazırlanan infusyon (% 5) terletici, romatizma ve nıkris ağnlanm dindirici olarak, günde iki bardak içilir. Meyvalan astmaya karşı kullanılmaktadır.
Diğer isimler: Alyanak.
E. campyîopoda C. A. Meyer: Dallarının aşağıya doğru sarkık olması ile yukarıdaki türden kolaylıkla aynlır (Resim: 32) (2). Batı ve Güney Anadoluda yetişir ve dalları aynı maksatlar için kullanılır.
T. cinerariifolium (Trev.) Schultz Bip. (Syn: Pyrethrum cinerariifolium Trev.) türünün kurutulmuş çiçek durumlarıdır. Bu tür gümüşi renkli ve parçah yapraklı, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Çiçek durumlarırîdalçi dil şeklindeki çiçekler beyan renklidir (Resim: 85). Yugoslavya ve Arnavutlukta yabani olarak bulunmaktadır. Çiçek durumları için halen birçok ülkede yetiştirilmektedir.
Türkiyede de yetiştirme denemeleri yapılmış ve çok iyi sonuçlar alınmış (2, 3) ise de geniş oranda yetiştirilip böcek öldürücü bileşikler elde etrne olanakları bulunamamıştır.
Tamus communis L. (Dioscoreaceae) türünün kurutulmuş kök ve rizomlarıdır. Bu tür çok yıllık, otsu, tırmanıcı ve toprak altında bilek kalınlığında silindir biçiminde kökü bulunan bir bitkidir. Çiçekleri beyazımsı yeşil renkli. Meyva kırmızı renkli, 1 cm kadar çapında, üzeri tüysüz ve 2-3 tohumludur. Türkiyede Kuzey Anadolu bölgesi dağlarının ormanlarında bulunur. Genç sürgünler semt pazarlarında satılır.
Kökler nişasta, müsilaj ve saponin taşımaktadır. Dahilen kusturucu, müshil ve idrar arttırıcı olarak infusyon (% 2-3) halinde kullanılır. Haricen romatizma ağrılarına karşı kullanılır. Bunun için taze köklerden kesilen bir dilim ağrıyan yere kuvvetlice sürülür. Bu şekilde deride kızartı ve ağrılarda azalma meydana gelir. Bu etki drogun taşıdığı kalsiyum oksalat kristallerinin deride yaptığı tahriş sonucu meydana gelmektedir. Taze drogun dahilen kullanılması tehlikelidir. Dahilen ancak kurutulmuş drog kullanılır.
Batı Anadolu bölgesinde (Muğla) yapraklarının ezilmesi ile elde edilen usare, cilt lekelerini gideri-
ci olarak deriye sürülür.
Şeklen biraz benzerliği sebebiyle, bu drog bazen Adamotu kökü yerine satılmaktadır. Etki bakımından Adamotu kökünün etkisine benzer bir etkiye sahip değildir.
Diğer isimler: Karaasma.