Rosa gallica L. (Rosaceae) türünün tomurcuk halinde iken toplanıp gölgede kurutulmuş çiçekleridir. Bu gül türünün birçok bahçe formu (yalınkat veya katmerli) memleketimizde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Dış görünüş: Çiçek tomurcuklan veya petaller-den ibarettir. Koyu kırmızı renkli ve özel gül kokuludur.

Bileşim: Uçucu yağ ve tanen (% 15) taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Kabız bir etkiye sahiptir. Dahilen (çay halinde) bilhassa çocuklarda kabız olarak kullanılır. Haricen gargara halinde boğaz hastalıklarına karşı verilmektedir. Zehirli bileşikler taşımadığı için tehlikesizce kullanılabilir.

Gül çiçeği ve şeker ile hazırlanan, macun kıvamındaki bir gül reçeli eskiden Mısır çarşısı aktarlarında “Gülbeşeker”-ismi altında satılır ve kuvvet verici olarak kullanılırdı.

Bu drog halen Türkiye’de elde edilmemektedir. İran’dan getirilen gül kurusu Doğu illerinde (Gaziantep, Erzurum) aktarlarda satılmaktadır.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 2), günde 2-3 bardak içilir.

Türkiyede 25 kadar yabani gül türü bulunmaktadır. Bunlar bitki sistematiği yönünden iyi bir şekilde incelenmiştir (1). Buna karşılık bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen, çiçeklerinden uçucu yağ elde edilen veya reçel yapılan kültür varyete ve melezleri henüz botanik özellikleri ve uçucu yağlan bakımından incelenmemiştir. Türkiyede süs bitkisi olarak bilhassa aşağıdaki türlerin kültür varyete ve melezleri yetiştirilmektedir.

R. alba L. (Beyaz gül, Sakız gülü), R. banksiae Ait. f. (Menekşe gülü), R. centifolia L. (Van gülü, Sadberk gülü, Katkatı gülü), R. damascena Miller (Kırmızı gül, Şam gülü), R. gallica L. (Frenk gülü) ve R. mosehata J. Herrmann (Misk gülü)

GÜLYAĞÎ (Oleum Rosae): R. damascena Miller yar. trigintipetala (Dieck) Keller (İsparta gülü, Şam gülü, Yağ gülü) türünün taze çiçeklerinden su buharı distilasyonu ile elde edilen bir uçucu yağdır (2-6). Bu tür çok dikenli, az katmerli ve pembe çiçekli bir bitkidir (Resim : 80). Melez bir tür olup hakiki vatanı ve kökeni tam olarak bilinmemekte

1- Mandenova, İ.P.: A revision of Rosa in Turkey – Notes R.B.G. Edinb. 30: 327 (1970).

Bült.4:8(1990). 3- Bonkowski, C: De la fabrication de i’essence de rose en Asİe Mineure-Revue Medico – pharmaceutique 1: 53 (1888).

Güler: Essentia] Oils for Perfumery and Flavours 54, İstanbul (1993).

5 – Baytop, T. and Başer, K.H.C: On essential oils and aromatic waters used as medicine in İstanbul between 17îh and 19th

centuries – K.H.C. Başer (ed.): Flavours, Fragrances and Essential Oiis 2: 99 (I995J.

6 – ‘Başer, K.H.C: Turkish rose oil – Perfum. Flav. 17: 46 (1992).

dir. Batı Anadolu bölgesinde (İsparta, Burdur) güi-yağı elde etmek için yetiştirilmektedir (1-17).

Gülyağı ticareti Osmanlı İmparatorluğu döneminde oldukça önem kazanmıştır. Gülyağı miktarını arttırmak için gül yetiştiriciliği teşvik edilmiş, birçok bölgelerde (Diyarbakır, Trabzon, Adana, Kastamonu, Edirne, Aydın, Bursa, Konya, Ankara gibi) bedelsiz gül fidanı dağıtımı yapılmıştır (8). Buna karşılık üretici elinde yeterli miktarda kaliteli imbik bulunmaması nedeniyle başarılı bir sonuç abnamamamıştır.

Su buharı distilasyonu ile gülyağı elde etmek için memleketimizde aşağıdaki iki usul kullanılmaktadır (İ, 2,7, 8)._:

1  – Gül çiçekleri 75-100 litrelik bakır imbiklerde su ile açık.ateş üzerinde kaynatılır (Resim: 81). Elde edilen distilasyon ürünü tekrar distile edilir ve ayrılan gül yağı alınır. Bu usul ile elde edilen yağa “köylü tipi” ismi verilir, ikinci kaliteli bir üründür. Bu tip gül yağının elde edilişi gittikçe azalmaktadır.

2 – Gül çiçekleri, su buharı ile ısıtılan, çift çeperli distüasyon kazanlarında (2000 litrelik) distile edilir ve ayrılan gül yağı alınır. Bu yöntem ile elde edilen yağa “fabrika tipi” ismi verilmektedir. Birinci kalite bir üründür. İsparta ve Keçiborlu bölgesinde kooperatif veya özel teşebbüse ait olmak üzere, fabrika tipi yağ elde eden, 10 kadar tesis bulunmaktadır. .

, Su buharı distillasyonu ile ortalama olarak

3500-4000 kg çiçekten 1 kg gülyağı elde edilmektedir.

Gülyağı (gül esansı) soluk san renkli, gül kokulu ve keskin lezzetli bir sıvıdır. İçinde kokulu madde olarak bilhassa geraniol ve sitronellol bulunmaktadır (8, 10).

Koku verici olarak kullanılıp, Türkiyenin bir dışsatım ürünüdür. Eskiden ticarette ‘Türk geranium esansı” ismiyle de tanınmaktaydı.

Diğer isimler: İnce gülyağı, Itırşahi yağı.

Grindelia squarrosa (Pursh) Dunal (Composi-tae) türünün kurutulmuş çiçekli dallandır. Bu tür 100 cm kadar yükseklikte, dallı, çiçek durumları yapışkan ve sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Vatanı Kuzey Amerika olmakla beraber memleketimizde bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir (İstanbul, Adana).

Uçucu yağ, rezin ve saponinler taşımaktadır.

Toz veya dekoksiyon (% 5) halinde balgam söktürücü, öksürük kesici, bronşit, boğmaca ve anfizemde yatıştırıcı olarak dahilen alınır. Aynı maksatlar için, Boru çiçeği ile karıştırılarak, sigara halinde de kullanılmaktadır.