Laburnum anagyroides Medicus (Syn: Cytisus laburnum L.) (Leguminosae) türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür 6 m boya kadar erişebilen bir ağaççıktır. Yapraklar 3 yaprakçıklı, uzun saplı. Yaprak-çıklar basit, sivri uçlu, üst yüz koyu yeşil ve çıplak, alt yüz daha açık renkli ve yatık tüylü. Çiçekler uzun salkım durumlarda toplanmış, durumun sapı tüylü. Korolla kelebek biçiminde, altın sarısı renkli. Meyva bakla biçiminde, çok tohumlu ve üzeri tüylüdür. Türkiyede bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Alkaloitler (silisin ve diğerleri) taşımaktadır.

Eskiden boğmaca ve astım krizlerini geçirici olarak kullanılırdı. Çok zehirli olduğundan dikkatle kullanılmalıdır. Çiçekleri kusturucu, müshil ve safra söktürücü etkilere sahiptir.

İpek, S. ve Siiüüpınar, N.: Aloe vera (L.) Burm.fil. bitkisinin yapraklarındaki antrasen türevleri – XI. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiri kitabı 247, Ankara (1997).

Diğer isimler: Altmyağmuru.

Toksikolojik etki: Bütün bitki zehirlidir. Zehirlenmeler bilhassa çocukların meyva ve tohumlarını yemesi ile meydana geîir. Bazı hayvanlara (meselâ keçi) bu bitki zehirli olarak etki göstermez. Buna karşılık, bu bitkiyi yiyen hayvanların et ve sütleri zehirlidir. Türkiyede nadir bir bitki olduğundan memleketimizde bu tür ile zehirlenmelere Çok az rastlanır. .

Bkz. Mor salkım.

Satureja hortensis L. (Labiatae) türünün kurutulmuş, çiçekli ve yapraklı dallarıdır. Bu tür 10-30 cm yükseklikte, beyaz veya pembe çiçekli, kekik kokulu; bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Akdeniz bölgesinde yabani olarak yetişir ve bahçelerde yetiştirilir.

Dış görünüş: Yapraklı ve çiçekli dallardan ibarettir. Yapraklar 1-3 cm uzunluk ve yarım cm kadar genişlikte, sapsız ve tüylüdür. Korolla iki dudaklı, beyaz veya pembe renkli. Kaüks 5 sivri dişli, dişler hemen hemen tüp kısmına eşit boyda. Drog satıcılarda genellikle toz edilmiş halde bulunmaktadır.

Bileşim: Uçucu yağ (kuru drogda % 0.3-2 arasında) taşır. Uçucu yağda fenol türevi olarak bilhassa karvakrol (% 20-30) bulunmaktadır.

Etki ve kullanılış: Gaz söktürücü, terletici, iştah açıcı, idrar arttırıcı, midevi, uyarıcı ve cinsel gücü arttırıcı etkileri vardır. Halen bilhassa baharat olarak kullanılmaktadır. Bulgar muhacirleri tarafından Trakyaya getirilmiş ve baharat olarak kullanılışı bu bölgede yayılmıştır. Yemeklere ve bilhassa kuru fasulyeye tad vermek, muhafazasını kolay laştırmak ve gaz yapıcı etkisini azaltmak için konulur. Tuz ile karıştırılıp ekmek üzerine serpilerek veya yağ sürülmüş ekmek dilimi üzerine konularak, bilhassa çocuklarda, iştah açıcı olarak kullanılır. Yünlü kumaşların güvelerden korunması için, tülbent torbalar içinde dolaplara konulur.

Kullanılış şekli: İnfusyon {% 1-3), günde 2-3 bardak içilir.

Diğer isimler: Çibriska, Çubriza (bu isimler dro-gun bulgarca adı olan Çubritsa’dan gelmektedir), Geyikotu, Zater (Arapça Sâter kelimesinden). .

Sâter ismi eski yayınlarda Kekik (Thymus) karşılığı olarak da kullanılmaktadır.

Anadoluda 14 kadar Satureja türü bulunmaktadır. Bunlardan bazıları kekıkyerine kullanılır.

S. cımeifolia Ten. (Dağ kekiği): 20-30 cm yükseklikte, çalı görünüşünde, tüylü ve beyaz çiçekli bir bitkidir. Batı ve Güney Anadolu dağlarında bulunur.

Şeker hastalığına karşı kullanılır.

S. spicigera (C. Koch) Boiss. (Zımbara): Beyaz çiçekli bir bitkidir. Gövdesinin karşılıklı iki yüzünün tüylü olması ile diğerlerinden ayrılır. Doğu Karadeniz bölgesinde (Trabzon) yetişir ve yaprakları kekik yerine kullanılır (1).

Ruîa graveolens L. (Rutaceae) türünün kurutulmuş veya taze çiçekli dallarıdır. Bu tür 50 cm kadar yükselebilen, yapraklan tüysüz, özel kokulu, çiçekleri sarı renkli, çok yıllık ve çalı görünüşünde bir bitkidir. Türkiyede yabani olarak bulunmaz. Bahçelerde yetiştirilir (1).

Dış görünüş: Çiçekler sarı renkli, yapraklar parçalı ve tüysüz, grimsi yeşil renkli, özel kokulu, acımsı ve hoş olmayan lezzetli.

Bileşim: Uçucu yağ (% 0.1), rezin veflavon tür-veleri (rutin) taşımaktadır. Uçucu yağ içinde bilhassa metilnonilketon bulunur.

Etki ve kullanılış: Dahilen terletici, iştah açıcı, yatıştırıcı (histeri ve sarada) ve adet söktürücü oİa-rak tesir eder. Bazen çocuk düşürücü olarak da kullanılır. Bu etkisi şüphelidir. Ancak tehlikeli zehirlenmelerden sonra çocuk düşer ve ekseriya kadın daha evvel ölür. Haricen taze drog lapa halinde romatizmaya karşı kullanılır. Çok tahriş edici olduğundan, deride kızartı meydana gelince lapa kaldırılmalıdır,

Kullanılış şekli: Toz (adet getirmek için) 0.20-0.80 gr, hap halinde (günde 1 gr’Iık miktar geçilme-melidir). İnfusyon (terletici, yatıştırıcı, iştah açıcı) (% i) günde 1-2 bardak. Sedef otu uçucu yağı, günde 1-5 damla, şeker parçası üzerine damlatılarak alınır. Haricen lapa yapmak için, taze yapraklı ve çiçekli dallar havanda lapa kıvamına kadar dövülür ve elde edilen lapa, tülbent arasında ağrıyan yere sarılır.

Tehlikeli bir drogdur. Verilen miktarların üzerine çıkılmamalıdır.

Diğer isimler: Bahçe sedefotu. SEDEFOTU YAĞI (Oleum Rutae):

10 gr kurutulmuş sedefotu yaprağı 100 gr zeytinyağı içinde, arasıra karıştırılarak bir müddet güneşte tutulur.

Bu yağ karın ağrılarına karşı, bir pamuk ile ka-nn üzerine sürülür. Anadoluda bilhassa çocuklarda görülen karın ağrılarına karşı kullanılmaktadır.

Fazla kullanıldığı zaman deride kızartılar ve kabarcıklar meydana getirir.

Anchusa officinalis L. (Boraginaceae) türünün yapraklı ve çiçekli dallarıdır. Bu tür 30-60 cm yükseklikte, tüylü, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar basit, sapsız, kenarları hafif ondulat ve kıllı gibi tüylüdür. Çiçekler dalların uçlarında ve genellikle koyu mavi renklidir- Kuzeybatı Anadolu bölgesinde bulunur. Orman ve tarla kenarlarında yetişmektedir.

Bitki nitrat tuzlan ve az miktarda alkaloitler taşımaktadır.

Yaprak veya çiçekli dalları idrar arttırıcı ve terletici etkilere sahiptir. Bilhassa dekoksiyon veya in-fusyon (% 2) halinde kullanılmaktadır.

Anadoluda 15 kadar Anchusa türü yetişmekte olup bunlar henüz kimyasal ve farmakolojik olarak incelenmemiştir^

Liquidambar orientalis Miller (Hamamelİdaceae) türünün gövdesinden elde edilen bir balsamdır. Bu

tür 20 m yüksekliğe kadar erişebilen çınar görünüşünde bir ağaçtır (Resim: 50). Muğla ilinin muhafazalı ve sulak bölgelerinde (Köyceğiz, Marmaris, Fethiye, Milas) küçük topluluklar meydana getirir (2,3).

Sığla yağı elde etmek için ilkbaharda (Nisan başı) gövdeler yaralanır, Temmuz ayından itibaren gövde özel bıçaklar ile kazınarak balsam ve kabuklar alınır, bunlar 10-30 dakika kaynar suda tutulur, sıkılarak balsam kabuklarından ayrılır. Balsamı alınmış olan kabuklara “Günlük” ismi verilir (2-7).

Dış görünüş: Grimsi esmer renkli, bal kıvamında, hoş kokulu ve acı lezzetli bir maddedir. Zamanla kiri açık, diğeri ise koyu renkli iki tabakaya ayrılır.

Bileşim; Uçucu yağ, rezin, serbest ve ester halinde sinnamik asit (% 45 civarında) taşımaktadır

(2, 8).

Etki ve kullanılış: Antiseptik, yara iyi edici, antiparaziter (bilhassa uyuz böceğine karşı) ve balgam söktürücü etkilere sahiptir. Dahilen nadiren balgam söktürücü ve belsoğukluğunu iyi edici olarak kullanılır. Haricen vücut parazitlerine karşı merhem halinde kullanılır. Uçucu yağı parfümeri endüstrisinde Önemlidir.

Sığala yağı çok eski devirlerden beri tanınan bir balsamdır. Ticareti Finikeliler tarafından yapılıyordu. Eski Mısırlılar bu balsamı mumyaların hazırlanmasında kullanmışlardır. Sünnet operasyonundan sonra, yaranın çabuk iyileşmesi içirt, sığala, yağı ve bal karışımı emdirilmiş bir bez sünnet yarası üzerine sarılırdı. Türkiyenin bir ihraç ürünüdür.

Kullanılış şekli: Dahilen hap halinde, 0.5-1 gr, günde birkaç defa alınır. Haricen merhem (% 30) halinde kullanılmaktadır..

Diğer isimler: Amber ağ., Günlük ağ., Mia pelesengi, Miai sail ağ!, Revganı suğla, Sığala yağı, ,