R. coriaria L. türünün kurutulmuş olgun meyvalandıç. Meyva esmer kırmızı renkli, tek tohumlu, üzeri tüylü völcüremsi şekilli taneler halindedir.

Tanen (% 4), uçucu yağ, organik asitler (sitrik, tartrik ve malik) ve bunların tuzlarını taşımaktadır. Bu nedenle ekşi lezzetlidir. 

Baharat (Sumak ekşisi) olarak bilhassa Güney Anadoluda bol miktarda kullanılmaktadır. Sulu ekstreleri üzerinde yapılan farmakolojik deneyler sonucu, bu ekstrelerin kasıcı bir etkiye sahip bulundukları ve bunun da taşıdığı tannik asitten ileri geldiği gösterilmiştir (6).

Geum urbanum L. (Rosaceae) türünün kurutulmuş köküdür. Bu tür 20-50 cm yükseklikte, parçalı yapraklı, sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Ormanlarda, akar su ve göl kenarlarında bulunur. Kurutulmuş kökü karanfil kokuludur. Bu iki özelliği nedeniyle “Sukaranfili” ismi verilmektedir. Türkiye ve Avrupada yaygın bir bitkidir.

Köklerde tanen {% 30 civarında), acı madde ve geozit isimli bir glikozit bulunmaktadır. Bu glikozitin parçalanması sonucu ögenol açığa çıkar. Kurutulmuş köklere karanfil kokusunu veren bu bileşiktir (1).

Kökler infusyon halinde (% 6) kabız, midevi ve kuvvet *en”ci olarak kullanılır. Yüksek miktarlarda alındığı zaman mitle bulantısı ve kusma yapmakta^din

Toprak üstü kısımları (Herba Gei urbani) da aynı etkilere sahiptir ve aynı amaçlar için kullanılır.

G. rivale L. türünün kökleri de aynı maksatlar için kullanılmaktadır.

Sesamum indicum L. (Pedaliaceae) türünün olgun tohumlarından sıkma yoluyla elde edilen bir sabit yağdır. Susam bitkisi vatanı Hindistan olmakla beraber Asya, Avrupa ve Türkiyede, çok eski devirlerden beri yetiştirilmektedir. Tohumlardan % 50 civarında susam yağı elde edilebilir (1).

Dış görünüş: Soluk sarı renkli, hemen hemen kokusuz, alkolde az, eter ve petrol eterinde kolaylıkla çözünen bir sıvıdır.

Bileşim: Oleik, stearik, palmitik, linoleik ve.miristik asitler taşır.

Etki ve kullanılış: Dahilen müshil, haricen ise bazı preparatların hazırlanmasında, zeytin yağı gibi, eskiden beri çözücü olarak kullanılmaktadır (2). Türkiyede yemek yağı olarak da önemlidir.. _:

Konya bölgesinde şeker hastalığına karşı kullanılır. Bunun için sabahları aç karnına bir kahve kaşığı susam yağı içilir (3).

Kabuklan soyulmuş susam tohumlarının ezilmesi ile tahin elde edilir. Bu madde tahin helvası hazırlanmasında kullanılmaktadır (1).

Kullanılış şekli: Müshil olarak, bir defada 50 gr verilir.

Diğer isimler: Şirik yağı, Şırlan yağı, Şırlağan yağı.

Hyacinîhus orientalis L. (Liliaceae) türünün taze soğanıdır. Bu tür 15-20 cm yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Çiçekler 6 parçalı, kuvvetli kokulu, açık veya koyu mavi renkli ve kısa saplıdır. 5-15 çiçek gövde üzerinde seyrek bir salkım yapar. Güneydoğu Anadolu dağlarında yabani olarak yetişir. Birçok bahçe çeşitleri süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Yumruları haricen yumuşatıcı ve çıban açıcı olarak kullanılır. Soğan ezilir, sütte pişirilir ve elde edilen merhem çıban üzerine sürülür. Tohumları eskiden iştah açıcı, sarılık ve belsoğukluğunu tedavi edici olarak dahilen kullanılırdı.

Evliya Çelebi, Belen (Antakya) dağlarında yetişen sümbüller hakkında şöyle yazmaktadır (1):

“Dağlarında olan sümbül ve müşki rûmisi, sahraları süsleyip (Bakras sümbülü ve müşk-i rûmisi) (2) diye meşhurdur. Mevsiminde insanın dimağını kokulandırır. Halkm işleri, bağ ve bahçe dağlarında çiçek soğanları çıkarıp İstanbul’a ve diğer şehirlere götürüp satmaktır”.

Osmanlılar döneminde çok sevilen bîr süs bitkisi idi. Bu dönemde yetiştirilen sümbül çeşitlerinin renkli resim ve isimlerini taşıyan bir elyazması Topkapı Sarayı Kütüphanesinde bulunmaktadır (3).

Bazı Euphorbia (Euphorbiaceae) türleri (E. aleppica L., E. amygdaioides L., E. chamaesyce L., E. peplis L. ve diğerleri)’nin taze yapraklı dallarıdır (1). Euphorbia türleri bir veya çok yıllık, beyaz sütlü bitkilerdir. Türkiyede 80 kadar Euphorbia türünün bulunduğu bilinmektedir.

Süt içinde rezin, kauçuk, nişasta ve enzimler bulunur. Tohumlan bir sabit yağ taşımaktadır.

Euphorbia türlerinin sütü tahriş edici ve kuvvetli bir müshil etkiye sahiptir. Tohumlarında bulunan yağ da müshil özelliktedir. Bu nedenle eskiden bu bitkilerin sütü veya yağı müshil olarak kullanılırdı. Çok tahriş edici olduğundan halen dahilen kullanılışı terkedilmiştir. Haricen sütü siğillere karşı kullanılmaktadır. Taze bitkiden elde edilen süt hergün bir defa siğil üzerine sürülür. Bir hafta içinde siğillerin kaybolduğu görülmektedir.

Taze dalların veya tohumlarının ekmek içi veya kıyma ile ezilmesi ile elde edilen karışım, göl veya derelerde, balık avlamak için kullanılmaktadır. Zararlı bir usuldür. Zira bu karışımı yiyen yavruların da yokolmasına sebep olur.

Diğer isimler: Neblulotu, Sütlüceotu, Şebrem.

E. apios L. (Bırçalık (Sungurlu), Burçalak (Antalya), Fıçıotu): 5-20 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökleri 2-7 cm uzunlukta ve turp biçimindedir. Kökler müshil etkiye sahiptir. Yüksek miktarlarda yendiği zaman, kusma ve ishal ile belirlenen zehirlenme yapar.

Diğer isimler: Deli pürçek, Deli havuç (Sivas: Divriği).

E. biglandulosa Desf.: Bu türün çiçek durumları Anadoluda yün ipliğini sarı renge boyamak için kullanılmaktadır.

E. helioscopia L. (Sarı sütleğen, Seherotu): 10-50 cm yükseklikte, bir yıllık, otsu bir bitkidir. Türkiyede yaygın bir türdür.

Sütü rezin, kauçuk ve nişasta taşımaktadır. Kuvvetli müshil etkiye sahiptir. Çok tahriş edici oldu-

ğundan ancak haricen kullanılmalıdır.,

Haricen siğillere karşı ve romatizma ağrılarında kızartıcı ve ağrı giderici olarak kullanılabilir.

Kökleri eskiden beri müshil olarak kullanılmaktadır (2).

E. İathyrİs L. (Hubbüsselâtin, Müshil ferbiyon): 1-1.5 m yükseklikte, iki yıllık, otsu bir bitkidir. Kuzey Anadolu bölgesinde bulunur. Tedavide tohumları ve bunlardan elde edilen yağ müshil olarak kullanılır. Hint yağı’nın tedaviye girmesinden önce mühim bir drog idi. Çok tahriş edici olması nedeniyle bugün kullanılışı azalmıştır.

Toz haline getirilmiş 6-12 tohum dahilen alındığı zaman kuvvetli bir ishal görülür. Tohum yağı, hap yapılarak alınır. Bir defalık miktar 0.30-1 gr arasındadır. Bu miktarların üstünde kanlı ishaller yapar. Tehlikeli bir drogdur.

E. macroclada Boiss. (Syn: E. tinctoria Boiss. et Huet ex Boiss.): 70 cm kadar yükselebilen, çok dallı, yaprakları uzunca oval şekilli, çok yıllık, otsu bir türdür. Orta ve Güney Anadoluda yaygın bir bitkidir.

Sütü kuvvetli müshil etkiye sahiptir. Kırsal bölgelerde müshil olarak kullanılmaktadır (3).