Etiket: İlaçlar

İlaçlar ve Gıdalar Arasındaki Etkileşimler

Birlikte alman bazı ilaç ve gıdalar istenmeyen ve hatta ölümcül sonuçlar doğurabilir. Örneğin monoamine oksidazt inhibitörleri (MAOI) gibi bazı antideprasan ilaçlar tiramin içeren gıdalarla birlikte alındığında kan basıncında ölümcül olabilecek bir artışa neden olabilirler.

Tiramin; eski peynirlerde, konsantre maya özlerinde, salam ya da sosis gibi etlerde, baklada, lahana turşusunda ve alkollü içeceklerde bulunur. MAOI almadan önce doktorunuza hangi ilaçlar ya da gıdalardan uzak durmanız gerektiğini sorun.

Bazen de bir ilaç belirli gıdalarla birlikte alındığında daha az etkili olur. Tetracycline antibi­yotiği, süt ürünleri ya da demir haplan ile birlikte alındığında ya etküeri azalır ya da tamamen etkisiz olurlar. İki öğünden daha fazla ciğer ya da yapraklı sebze yenmesi kan sulandırıcıların etkisini azaltabilir; çünkü bu gıdalarda kanın pıhtılaşmasına neden olan K vitamini bulunur.

İlaçları Doğru Kullanmak

ilac

Bazı insanlar bu ilaçların hepsini doktora giderken yanında götürür ya da bu ilaçların bir liste­sini yapar. Ayrıca herhangi bir ilaca karşı alerjik reaksiyon gösterdiy­seniz doktorunuza bunu da söyle­meniz gerekir.

Ayrıca aşağıdaki konulan da doktorunuzla paylaşmalısınız:
■  Başka bir doktor ya da alter­natif tıp uzmanı tarafından tedavi edildiğinizi.
■  Hamile olduğunuzu ya da emzirdiğinizi.
■  Diyabet, böbrek rahatsız­lığı ya da karaciğer rahatsızlığınız olduğunu.

■  Özel bir diyet yaptığınızı ya da vitamin veya mineral desteği aldığınızı.
■  Alkol kullandığınızı.
■  Bitkisel ürün kullandığınızı.

Yeni Bir İlaç Kullanmaya Başlamak:
Doktorunuza Soracağınız Sorular

Bir ilaca başladıktan kısa bir süre sonra ortaya çıkan ya da size ilaçla birlikte verilen bilgi kâğıdında yazan belirtiler, olası yan etkiler olabilir. Bu belirtilerle ilgili endişe duyuyorsanız, doktorunuza danışın. Dokto­runuz ilacınızı değiştirebilir ya da ilacı yemeklerle birlikte almak gibi, belirtileri azaltmak için başka yöntemler önerebilir.
Doktorunuz size yeni bir ilaç verdiğinde aşağıdaki konuları konuşmaktan çekinmeyin:

■  İlacın ismi nedir? (Eczaneden aldığınız ilacın doğru olup olmadığını anlayabilmek için ilacın ismini not alın.)
■  İlaç nelere iyi gelecek? Ağrıyı mı kesecek, ateşi mi düşürecek, kan basıncını mı düşürecek ya da enfeksi­yonu mu iyileştirecek?
■  Olası yan etkileri nelerdir? Hangi yan etki görüldü­ğünde sizi aramalıyım?
■  İlacı nasıl almalıyım? Günde üç kere, sabah, öğlen ve akşam mı demek? Yemeklerden önce mi.

yemeklerle birlikte mi yoksa yemeklerden sonra mı almalıyım?
■  Geceleri uyanıp ilacı içmem gerekiyor mu?
■  Bir dozu atlarsam ne yapmalıyım?
■  İlacı ne zamana kadar kullanmalıyım?
■  İlacı düzenli olarak mı, yoksa belirtiler ortaya çıktı­ğında mı kullanmalıyım?
■  Bu ilacı kullanırken kullanmamam gereken başka ilaçlar var mı?
■  Uzak durmam gereken belirli yiyecek ya da içecekler var mı?
■  Bu ilacı kullanırken alkol alabilir miyim?
■  Bu reçete size bir daha gelmeden yeniden dolduru­labilir mi ya da doldurulmalı mı?
■  Bu ilacın muadilini kullanabilir miyim?

İnsanlar İlaçlara Neden Farklı Tepkiler Verir?

Çocuklarda ilaçlar çocuğun yaşına ve kilosuna göre verilir. Ancak çocuklar yetişkinlerin sadece küçük modelleri değil­lerdir. Gelişmemiş organ sistem­leri, ilaçları vücutlarının ileriki yıllarda yapacağından çok daha farklı işlerler. Ayrıca etik ve pratik nedenlerden dolayı birçok yeni ilaç çocuklarda denenmez; bu yüzden etkilerini tahmin etmek oldukça zordur.

Daha küçük dozda olsa bile hiç bir zaman bir çocuğa yetiş­kinler için olan bir ilacı vermeyin. Reçetesiz satılan ilaçlan sadece üzerindeki etikette çocuğunuzun yaşına uygun bir doz yazıyorsa çocuğunuza verebilirsiniz.

Yaşlılar da ilaçlara farklı tepkiler verebilirler; çünkü böbrek­leri ilaçlan daha az yok eder ve karaciğerleri de ilaçlan daha az parçalayabilir. Ayrıca beyin ve kalp gibi organlar da ilaçlar karşısında daha hassas olabilir. Bu faktörler yaşlılarda ciddi etkilere veya uzun süreli etkilere neden olabilir.

Kadınlar  ve erkekler de ilaçlara farklı tepkiler verebilirler. Genelde kadınların vücut yağı yüzdesi daha fazlayken, erkeklerin de genelde daha fazla kas dokuları vardır. Ayrıca  kadınlar  çoğunlukla erkek­lerden daha küçüktürler. Yağda kaslardan daha az su vardır ve ilaçların küçük bür vücutta yayıla­bileceği daha az toplam sıvı mevcuttur. Bu da yan etki ya da olumsuz reaksiyonların yanı sıra aşırı ya da az etki göstererek bazı ilaçların kadınların vücudundaki konsantrasyonunu değiştirebilir.

Hastalıklar da ilaçların kulla­nımında farklılıklar yaratabilir. Böbrek ya da karaciğer rahat­sızlığınız varsa ilaçların vücudu­nuzda parçalanması ve vücudu­nuzdan atılması değişiklik göstere­bilir. Mide sorunları olanlarda ilaç emilimi zayıf olabilir.

Son olarak bazı insanlar ilaçları farklı şekillerde metabolize eder. Bu da ırksal ya da genetik farklı­lıklar ile diğer çok anlaşılmayan nedenlerden kaynaklanır. Örneğin Asya kökenli birçok insanda alkolü metabolize eden karaciğer enziminden çok az miktarda bulunur ve sonuç olarak da bu insanlar kolayca sarhoş olabi­lirler. Aldığınız ilaçlara gösterdi­ğinizin tepkileri (reçetesiz ilaçlara bile) izleyin ve yan etki ya da olağandışı tepkilerle karşılaşırsanız doktorunuzla görüşün.

Reçetesiz İlaçların Yan Etkileri

İlaç etkileşimleri riskini azaltmak için doktorunuza aldığınız bütün reçeteli ve reçetesiz ilaçlan bildirin.

Reçetesiz olanlar da dahil olmak üzere bütün ilaçların yan etki ya da olumsuz reaksiyon yaratma riski vardır. Bu etkiler genelde baş ağrısı, mide bulan­tısı ve uyuşukluk gibi hafif belir­tilerdir. Ancak beklenmeyen ya da ciddi bir belirti (döküntü ya da kurdeşen, kanama, güçsüzlük, uzun süreli kusma, görme ya da duyma zayıflığı gibi) gözlenirse doktorunuza başvurun. Reçetesiz ,ilaçlan kullanmadan önce prospektüsü okuyun; endişeleriniz varsa doktorunuza danışın.

Siz ya da ailenizden biri reçetesiz ilaç kullandığında etkilerine dikkatle gözleyin. Reçetesiz ilaçların birçoğu, sadece kısa süreli kullanımı için olduklarına dair bir uyarı taşır. Ama çoğu insan bu uyarıyı görmezden gelir ya da dikkate almaz. Örneğin uykusuzluk hastalığı olanlar her t gece reçetesiz uyku ilacı alabi­lirler; bu da uzun vadede tehlikeli sonuçlara neden olabilir.

Farklı bileşenlerden oluşan reçetesiz ilaçlan kullanırken özellikle dikkatli olun. Bir bileşenin içerikleri ne kadar fazlaysa, etkileşim ya da yan etki riski de o kadar büyüktür.

Bazı reçetesiz soğuk algınlığı ilaçlarında dört ya da beş farklı bileşen bulunur. Reaksiyon göste­rirseniz buna hangi bileşenin neden olduğunu bilemeyebilirsiniz. Genellikle probleminizi etkili tek bir bileşeni olan bir ilaçla tedavi etmeniz yerinde olur.

Aynı anda alınan iki ya da daha fazla ilaç etkileşim göste­rebilir ve diğerlerinin vücut­taki işlevini etkileyebilir; bu, hem reçeteli hem de reçetesiz ilaçlar için geçerlidir. Örneğin mide ekşimesini önleyen ilaçlar reçeteli kan sulandırıcı ilaçların çok yavaş emmesine neden olurken aspirin de bu tür ilaçların kan sulandırma etkisini büyük oranda artırır. Soğuk algınlığı ya da alerji için kodundan antdıistaminik ilaçlar anestetik daçlann, uyku ilaçlarının, sakinleştiricilerin ve bazı ağrı kesicilerin yatıştırıcı etkisini artınr.

Asetaminofen, özellikle günde iki kadehten fazla içki içiyor­sanız, alkolle birlikte alınmama­lıdır. Uyuşukluğa neden olabilecek soğuk algınlığı ilacı gibi başka bir merkezi sinir sistemi ilacı kulla­nıyorsanız hiç bir şekilde alkol almamanız gerekir. Alkol kendi başına merkezi sinir sistemini uyuşturur. Alkol kullanıyorsanız ve merkezi sinir sistemini bastıran bir ilaç kullanıyorsanız fiziksel perfor­mansınız, muhakeme yeteneğiniz ve farkındal durumunuz etkenidir.

Öksürük İlaçları

Ne tür öksürük şurubu içmeliyim ?
C Reçetesiz satılan ve guaifenesin (hava yolu salgılarını yoketmek için) ve/veya dextromethorphan (5-30 mg. dozlu) içeren şurup­ları kullanın. Burun konjesyonu varsa, antihistamin ve dekonjestan da içeren bir şurup kullanın. Ağrınız varsa (boğaz ağrısı veya sinüs konjesyonundan kaynaklanan) acetaminofen İçeren bir şurup seçin.

CHRISTOPHER H. FANTA, MD
BRIGHAM VE KADINLAR HASTANESİ HARVVARD TIP FAKÜLTESİ