Ecballium elaterium A. Richard (Cucurbitace-ae) bitkisinin olgun meyvalarıdır. Bu tür sarı çiçekli, tüylü, çok yıllık, otsu ve sürünücü bir bitkidir (Resim: 30). Şehir ve kasaba yakınlarındaki viraneliklerde yetişir. Güney Avrupa ve Türkiyede yaygındır.

Dış görünüş: Meyva 4-5 cm uzunlukta, oval biçimli, üzeri pürtüklü ve yeşil renklidir. Olgunlukta renk sarımsı yeşile döner ve meyva saptan kolaylıkla ayrılır. Bu şekilde meyvanm dip kısmında açılan delikten tohumlar ve usare dışarı fışkırır. Bu

usare bilhassa gözler için çok tahriş edicidir.

Btteşim: Meyva ve köklerde, etkili madde olarak, elaterin ve türevleri bulunmaktadır.

Etki ve kullanılış: Eski Mısırlılar döneminden beri tanınan bir drog olup birçok hastalıklara karşı kullanılmıştır. Bütün bitki (bilhassa meyva ve kök) idrar arttırıcı ve müshil etkiye sahiptir. Dahilen alındığında, yüksek miktarlarda, bilhassa kalın barsağı tahriş eder ve bunun sonucu kanlı ishaller görülür, v

Halen tedavide, meyva usaresinden elde edilen ve Elaterium ismiyle tanınan madde, dahilen müshil olarak kullanılmaktadır.

Meyvalarırun sıkılması ile elde edilen taze usare, buruna çekilmek yoluyla, sinüzite karşı kullanılması Anadoluda yaygındır. Klinik deneysel araştırmalar ile usarenin sinüzitte, bir miktar, iyileşme sağladığı saptanmıştır (2, 3).

Köklerden hazırlanan lapa ve merhemler eskiden haricen tümörlere ve kronik cilt yaralarına (ek-zema gibi) karşı kullanılırdı. Bugün de aynı maksatlar için, taze kökler, İstanbul semt pazarlarında satılmaktadır (4). Kökün iç kısmı bir bıçak ile kazınarak elde edilen usare ağrı kesici v yara iyi edici olarak cildin üzerine ‘sarılır. , ‘

Kullanılış şekli: Elaterium küçük miktarlarda (bir defada 5-6 mgr) hap halinde müshil olarak kullanılır. Taze usarenin dahilen kullanılması, karın ağrıları ile beliren, zehirlenmeler yapar. Bu nedenle taze usare dahilen kullanılmamalıdır.

Kökleri kullanmak için aşağıdaki hazırlama biçimi uygundur. 15 gr kuru kök, 1.5 litre suda 10 dakika kaynatılır, sıcak iken süzülür, elde edilen sıvı kısım kaynatılarak yarıya indirilir. Müshil etki elde etmek için bu hulâsadan günde 2-3 bardak içilir.

Bu miktarın üzerindeki miktarlar tehlikelidir. Kanlı ishal ile beliren tehlikeli zehirlenmeler yapar.

î – Pamukçu, A.M. ve ark.: Lymphatic leukemia and pulmonary tumors in female Swiss mice fed bracken fern (Pteris aquilina) – Cancer Res. 32 : 1442 (1972).

Hammaddeleri Toplantısı, bildiriler 153, Eskişehir (1983).

3  – Sezik, E. ve ark.: Sinüzite karşı kullanılan bir halk ilâcının değerlendirilmesi – Yeni Tıp Derg, 1 (5): (1984). 4- Baytop, A. ve ark.: Yalancı iki adamotu – İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecrh. 1: 1 (1965).

Cırtlak, Cırlatan, Hıyarcık, Kargadüveleği, Şeytan-keleği, Yabanihıyar.