Dryopteris filix-mas (L.) Schott (Aspidiaceae) türünün taze veya kurutulmuş rizomudur. Bu tür 150 cm kadar yükselebilen, çiçeksiz, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar parçalı. Soruşlar yaprak loblannın altında iki sıra halinde ve böbrek biçimindedir. Bilhassa Kuzey Anadolu dağlarında yetişmektedir.
Dış görünüş: 10-30’cm uzunluk ve 5-6 cm çapta, esmer kahve renkli parçalar halindedir. Üzerinde yaprak sapı ve kök bakiyeleri bulunur. Kokusu özel, tadı ise buruktur.
Bileşim: Şekerler, nişasta, organik asitler, uçucu ya, tanen (% 5-10) ve etkili madde olarak ham filisin ismi verilen bir floroglusin türevleri karışımı taşımaktadır.
Kuzey Anadolu dağlarında (Zığana Da.) yetişen bitkilerin köklerinden elde edilen hulâsalarda % 24-28 ham filisin bulunmaktadır (1).
Etki ve kullanılış: Theophrastus döneminden (Î.Ö.3. yüzyıl) beri barsak parazitlerine karşı kullanılan bir drogdur. Omurgasız hayvanların ade-
lejerini felç eden bir etkiye sahiptir. Bu nedenle bazı barsak parazitlerinin düşürülmesinde kullanılır. Bilhassa Tenia türleri üzerinde etkilidir. Barsak solucanları bu droga karşı bir dirence sahiptirler.
Kullanılış şekli: Eterü hulâsa (4-8 gr) veya taze rizom toz halinde, 12-15 gr (bal ile karıştırılarak) alınabilir. Dekoksiyon halinde de kullanılmaktadır. 15-50 gr taze drog bir litre suda kaynatılır. Kaynatılarak sıvı kışını yan yarıya azaltılır. Elde edilen bu yoğun hulâsa, sabah aç karnına, bir defada içilir. Drogun alınmasından bir saat kadar sonra, tenyaları dışarı atmak için, bir müshil (15-30 gr İngiliz tuzu sodyum sülfat, 400 gr suda eritilir) alınmalıdır. Yağlı müshiller (meselâ hirit yağı) uygun değildir. .
Tenya düşürmek için kullanılan miktar, bünyesi hassas olan bazı kişilerde, ciddi zehirlenmeler yapabilir. Bu nedenle bu drog ancak hekim kontrolünde kullanılmalı, karaciğer ve kalp hastalığı bulunan kişilere verilmemelidir (2).
Pîeridium aquilinum (L.) Kuhn. (Hypolepidaceae) (Kartal Eğreltisi): 50-200 cm yükseklikte, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar uzun saplı, lamina 3 defa parçalı. Üst yüz çıplak, alt yüz tüylü. Spor keseleri yaprakların kenarında bir çizgi halinde toplanmıştır. Çiçeksiz bir bitkidir. Anadolu sahillerinde ve bilhassa orman açıklıklarında bol olarak bulunur.
Memleketimizde “Eğrelti” ismi genellikle bu tür için kullanılmaktadır. Tıbbi bir etki ve .kullanılışı bulunmamaktadır. Taze yapraklar kavun ve karpuz sergilerinde yatak olarak kullanılır. Kuru yapraklar ise Karadeniz bölgesinde hayvanlara yem olarak verilmektedir.
Toksikolojik etki: Kuvvetli bir zehirliliğe sahip değildir. Taze bitkiyi yaşlı hayvanlar yemez. Genç hayvanlarda, bu bitkiyi yeme sonucu ciddi zehirlenmeler görülür ve 3-4 gün içinde hayvan genellikle iç kanama ile ölür. Doğu Karadeniz
Farmakolog 16: 12(1946).
toksikolojik araştırma Ankara Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 6 (2): 214 (1976).
bölgesinde kurutulmuş bitki hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Bu şekilde beslenen hayvanlarda tümörler (safra kesesi, barsak, mide) meydana gelmektedir. Bu nedenle bu bitkide kanserojen bir madde olduğu düşünülmektedir (D-
Diğer isimler: İfteri (Karadeniz bölgesi), Kartal eğreltisi (yaprak sapı kesitinde, iletme demeti topluluğunun, bir kartalı andırması nedeniyle).