Persea graüssima Gaertner (Lauraceae) türünün .olgun meyvalandır. Bu tür vatanı Amerika olan bir ağaçtır. Memleketimizde Akdeniz bölgesinde (Adana, Alanya, Antalya) bahçelerinde yetiştirilir.

Avokado meyvasında sabit yağ ve vitaminler (A, D ve E) bulunmaktadır. Adana bölgesinde yetiştirilen ağaçlardan elde edilen meyvalarda % 27 oranında sabi.t yağ bulunduğu gösterilmiştir (1).

Meyvalar gıda olarak (meze) yenilir. Sabit yağ kozmetik sanayiinde kullanılmaktadır. Yaprakları taşıdıkları tanen nedeniyle kabız etkiye sahiptir-

Yaprak ve meyvalardan yapılan sulu hulâsaların hipotansif bir etkiye sahip bulundukları saptanmıştır (2).

Meyvalardan elde edilen yağ cilt bakımında kullanılan merhemlerin terkibine girmektedir.

Yapraklanılın (Mersin kökenü) %3 oranında uçucu yağ taşıdığı saptanmıştır (3).

Diğer isimler: Avukat armudu.

Pimpinella anisum L. (Umbeİliferae) türünün olgun meyvalandır. Bu tür 30-70 cm yükseklikte, tüylü, beyaz çiçekli, bir yıllık, otsu bir bitkidir. Memleketimizde bilhassa Antalya, Aydın, Balıkesir, Burdur, İzmir ve Muğla illerinde yetiştirilmektedir (2,3).

Dış görünüş: 5-6 mm uzunluk ve 1-3 mm genişlikte, armut biçiminde, yeşilimsi gri renkli ve üzeri tüylü tanelerdir. Kuvvetli ve özel bir kokusu ve baharlı bir lezzeti vardır.

Bileşim: Sabit yağ ve uçucu yağ (% 2-4) taşımaktadır (4,5). Uçucu yağ içinde bilhassa anethol bulunmaktadır.

Türkiye’de yetişen bazı Pimpinella türleri, taşıdıkları uçucu yağlar ve bu yağlarda bulunan ana bi-

ANASON ESANSI (Oleum Anisi): Anason veya yıldız anasonu meyvalanndan su buharı distil-lasyonu ile elde edilen bîr uçucu yağdır. Anason esansı renksiz veya soluk san renkli, özel ve kuvvetli kokulu bir sıvıdır.

Bilhassa anetol (% 75-90) taşımaktadır,

Anason esansı bir sinir sistemi uyarıcısıdır. Birçok ilâcın içine koku verici olarak konulur. Anason esansı günde 2-10 damla, bir şeker parçası üzerine damlatılarak, alınır. Daha yüksek miktarlarda önce hafif bir sarhoşluk ve sonra uyku meydana getirir.

Anadoluda 20’den fazla Pimpinella türü yabanı olarak yetişmektedir. Bunlar henüz, kimyasal yapıları ve farmakolojik etkileri yönünden, incelenmemiş iseler de bazıları halk arasında tedavi maksadıyla kullanılmaktadır,

P. aniseîum Boiss. et Bal. (İki yıllık anason): 50 cm kadar yükselebilen, iki yıllık, beyaz çiçekli ve

1  – Uçer, M.: Karamuk – Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 295 (1977).

2 – Helvacıoğlu, R: Yurdumuzda anason – Fol. Farm. 5: 5 (1964).’

Ziraat Fak. Yıl. 17 (2): 251 (1968).

Enst. Rap. 7:84(1956).

5  – Tayşi, V., Vömel, A. und Ceylan, A.: Neue Anbauversuche mit Anis (Pimpinella anisum L.) im EgeGebiet der Türkei

Zeitschrift für Acker-und Pflanzenbau 145: 18 (1977).

6 – Tanker, N.: Majör components of Pimpinella volatiîe oils – K. H. C. Başer ve N. Güler (eds.): Essential oils 16, İstanbul

(1993).

7 – Deymer, S.: Rakı ve havi olduğu anason esansı miktarının tayini hakkında  Kimya Annali, No. 20/22 (1939).

otsu ir bitkidir. Meyvaları adi anason meyvasın-dan daha küçüktür. Orta Anadoluda yaygın bir türdür. Kayseri, Sivas, Tokat ve Erzincan bölgelerinde güzlük olarak ekildiği kaydedilmiştir (1).

Meyvaların yüksek oranda (%8.3-8.5) uçucu

yağ taşıdığı ve bu yağda % 30 anetol bulunduğu gösterilmiştir (2).

Meyvaları adi anason meyvası gibi kullanılır.

P. saxifraga L. (taş anasonu): 60 cm kadar yükselebiien, çok yıllık, beyaz çiçekli ve otsu bir bitkidir. Meyva 2.5 mm uzunlukta ve tüysüz Kuzey ve Doğu Anadolu bölgesinde yetişir,

. Kökleri uçucu yağ (% 0.3-0.5) taşımaktadır.

Balgam söktürücü ve hazmettirici olarak, köklerden (Radix Pimpinellae albae) hazırlanan dekok^ siyon (% 5), dahilen kullanılmaktadır.

Meyva şekerler, organik asitler, flavon ve antresan türevleri (emodin, frangulin ve diğerleri) taşımaktadır.

İdrar arttırıcı ve müshi! bir etkiye sahiptir. Etkisi kalın barsak üzerinedir. Taze meyvalann sıkılması ile elde edilen usarenin şeker ile karıştırılması ile hazırlanan şurup, kuru meyvadan hazırlanan toz, 2-5 gr, günde birkaç defa veya kuru meyvalardan hazırlanan dekoksiyon (% 10), günde bir iki bardak, içilerek kullanılır. Zehirli bileşikler taşımadığı için zararsız bir müshildir. Gövde ve dal kabukları (Cor-

1  -Arapça “Gidvvar” kelimesinden.

2 -Sütlüpmar. N.: Yayınlanmamış olan bir araştırmanın sonuçlarına jzüre.

3  -Eşberk, T. ve Harmancıoğlu. M.: Cehri (Rhamnus tmcîorius Vuld. el KİL) Ankara Üniv. Zir. Fak. Yıll. !r67 (1951). 4-Collas. B.C.: LaTurquieen 1864, 219 Paris (1864).

5 -P. de Tchihatcheff: L’Asie Vlineure et l’Empirc Ottotnan-Revue des Deux Mondes. 15 Mayıs (1853).

6 -Baykara, T.: Cehri üzerine notlar – İst. Üniv. Coğrafya Enst. Derg. 8 (16): 160 (1967).

tex Rhamni cathartici) da aynı etkilere sahiptir. Diğer isimler: Geyikdikeni ağ.

! – Baytop, A. ve ark.: Yalancı iki adumotu-İstanbul Üniv. Ecz. Fak. Mecm. 1: 1 (1965).

2 – Jaspcrsen-Schib, R.: Unsere toxischen Gartenund Zimmerpfianzen – Schweiz. Apotheker- Zeitung 117: 389 (1979).

Kasaba pazarlarında, sonbaharda ipe dizilmiş olarak, satılmaktadır.

Meyvaların kabız ve idrar arttırıcı etkileri bulunduğu söylenmektedir. Aktarlarda bulunmaz.

Meyvaiarı yenilen veya tedavide kullanılan başlıca türleri şunlardır: .

C.monogyna Jacq. (Syn: C. oxyacantha L.): 10 m kadar yükselebilen, dikenli, beyaz veya pembe çiçekli bir ağaççıktır. Meyva 6-10 mm çapında, 1-3 tohumlu, esmer-kırmm veya kırmızı renklidir (Resim: 19 ve 20). Batı ve Güney Anadoluda yaygın bir bitkidir,

Bileşim: Aminler, tanen, vitamin C, triterpen türevleri, flayon türevleri ve acı maddeler taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: Yirminci yüzyılın başından beri çiçekleri (Floş Crataegi)’nden hazırlanan hulâsalar yatıştırıcı ve tansiyon düşürücü olarak kullanılmaktadır. Etkili maddesi tam olarak bilinmemekte ve aminler olduğa sanılmaktadır. Türk Kodeksi (1948)’nde kayıtlı olmakla beraber, halk arasında bir kullanılışı bulunmamaktadır. Yalnız meyvaiarı yenilir.

Sinir sistemini yatıştırıcı, spazmları azaltıcı, kalp atışlamın hızını yavaşlatıcı, tansiyon düşürücü, idrar söktürücü ve kabız gibi etkileri vardır. Bilhassa kalp üzerine olan etkisi nedeniyle, Avrupada yapılan, birçok hazır ilâcın terkibine girmiştir. Zehirli bileşikler taşımadığı için, kalp hareketlerini yatıştırıcı ve düzenleyici olarak, tehlikesizce uzun zaman kullanılabilir (1).

Kullanılış şekli:Toz, günde 2-5gr; infîısyon (%2), günde 2-3 bardak içilir.

C. pentagyna Waldst: 3-8 m yükseklikte, dikenli, küçük bir ağaçtır. Meyvalannın siyah veya kırmızımtırak siyah renkli ve 3-5 çekirdekli olması ile yukarıdaki türden ayrılır. Kuzey Anadolu bölgesi

Çiçekleri yukarıdaki tür gibi kullanılır.

C. orientalis Pallas ex Bieb. (Geyikdikeni): 3-5 m yükseklikte küçük bir ağaçtır. Yaprakları 3-7 lob-lu ve yatık tüylü. Meyva 2 cm kadar çapında, 4-5 çekirdekli ve kırmızımtırak turuncu renkli. Bütün Anadoluda yaygın bir türdür.

Meyvaiarı yemiş olarak yenilir.

C. îanacetifolia (Lam,) Pers, (Kuşyemişi); 8-10 m yükseklikte bir ağaçtır. Meyva 2 cm çapında, 5 çekirdekli ve san renklidir. Bilhassa Kuzey Anadolu bölgesinde yaygmdır.

Meyvaları yemiş olarak yenilir

Pyracantha coccinea Roemer (Ateşdikeni, Ku-şahcı, Tavşanelması): 3 m kadar bir boya eriyebilen, dikenli ve beyaz çiçekli bir ağaççıktır, Meyvalar 5-7 mm çapında kırmızı veya turuncu renklidir. Anadoluda yaygın bir bitkidir.

Avrupa ülkelerinde meyvaları kalp yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır.

(La. Herba Ceterachi, Al. Milzfam, Fr. Ceterach officinal, İn. Miltwaste)

Ceterach officinarum DC. (Syn: Aspleniurn ceterach L.) (Aspleniaceae) türünün toprak üstü kısımlarıdır. Bu tür 5-20 cm yükseklikte, çok yıllık, çiçeksiz ve otsu bir bitkidir. Yapraklar genç iken kendi üzerine sarılmış ve saplı. Lamına parçalı, üst yüz çıplak ve yeşil renkli, alt yüz ve sap pas renkli pullar ile kaplıdır. Rizom kısa ve küçük. Kayalar ve taş duvarlar üzerinde yetişir. Kuzey ve Batı Anadoluda yaygın bir bitkidir.

Dış görünüş: Yapraklar 5-20 cm uzunlukta, üst yüz çıplak, alt yüz ve yaprak sapı pullar ile kaplı. Kızılımsı renkli, kokusuz ve biraz acımsı lezzetlidir.

1 – Leclerc, H.: Precis de phytotherapie 195, Paris (1976).

Bileşim: Uçucu yağ, tanen ve müsüaj taşımaktadır.

Etki ve kullanılış: İdrar söktürücii ve kabız etkilere sahiptir. Memleketimizde haricen bilhassa basura karşı kullanılmaktadır.

Kullanılış şekli: İnfusyon (% 5-10) günde 2-3 bardak içilir. Basur memeleri bu infusyon ile yıkanır ve pansuman yapılır.

Diğer isimler: Dalakotu.

«Dilşâd idsun, Hadi’nin buyu amber.

«Sıhhat bat, Afiyet bat»

«Allah, Maşallah»

Türkiye’de hakiki amber bulunmamaktadır. Aktarlarda “amber” adı altında satılan madde bir İsrael (Haifa) firması tarafından “Ambre grise synth” ismiyle ticarete çıkartılan bir karışımdır. Bu karışım halen koku yapımında kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Anber, Ak amber.

(La. Ambra Grisea, Al. Ambergris, Fr. Ambre gris, İn. Ambergris)

Physeter macrocephalus L (Physeteridae) isimli hayvan (Kaşalot bahğı)*ndan elde edilen bir maddedir. Bu maddenin meydana gelişi hakkında birçok düşünce vardır. Bunlar arasında, Amber denilen maddenin Kaşalot balığının gıdası olan kefalopod (Cephalopoda) türlerinin iyi hazmedilmemiş artıkları olduğu düşüncesi çok yaygındır.

Çin ve Japon denizleri iie Uzak Doğunun tropikal denizlerinin kenarlarındaki sahillerden toplanır.

Kül renginde, bal mumu kıvamında ve içinde sarımsı lekeler bulunan bir maddedir. Suda çözünmez, organik çözücülerde çözünür. Dumanlı bir alev ile yanar, kokusu hafif, tadı ise acımsıdır.

Amberin denilen bir kollesterol türevi taşır.

Kalp kuvvetlendirici, iştah açıcı ve cinsel arzuyu arttırıcı olarak eskiden pek çok kullanılırdı. Bugün bilhassa parfümeri endüstrisinde koku verici ve sabitleştirici olarak kullanılmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde üzerlerinde yazılar ve dekoratif şekiller bulunan amber tabletleri ticarete çıkartılmıştır (1). Bu tabletlerden bazılar-nrn üzerinde bulunan yazılar şunlardır:

«Gıda ola muhabbetine. Ola ruyu esfer».