Camelia sinensis (L.) O. Kuntze (Syn: Thea si-nensis L.) (Theaceae) türünün, fermente edildikten sonra, fırınlarda kurutulmuş yaprağıdır. Bu tür kışın yaprağını dökmeyen, beyaz çiçekli bir ağaççıktır. Vatanı Çin olmakla beraber, Kuzeydoğu Anadolu’nun sahil bölgelerinde (Rize, Hopa) bol miktarda yetiştirilmektedir (Resim: 89 ve 90).

Rize bölgesinde çay eldesi 1939 yılında başlamıştır. Burada ilk tesis 1945 yılında “Rize Çay Fabrikası” ismiyle kurulmuştur. Bu fabrika halen de çalışır durumdadır. Bölgede bugün çay elde eden

1 – Doğun, A.: Kızıl çam “Pinus brutia Ten.” yapraklan uçucu yağ) üzerinde araştırmalar  Ankara Üniv. Ziraat Fak. YıJl. 27: 105 0977).

40’dan fazla tesis bulunmaktadır (1-7).

Dış görünüş: Az çok burulmuş, siyah renkli, özel kokulu ve buruk lezzetli parçalar veya kaba toz halindedir.

Bileşim: Kafein (%-4), tanen (% 10-25), enzimler ve uçucu yağ taşımaktadır (8). Tohumlarında sabit yağ (%23-29) (10,11,12) ve saponinler (9) bulunmaktadır.

Etki ve kullanılışı: Midevi, kuvvet verici, idrar arttırıcı ve kabız etkilere sahiptir. Taşıdığı tanenden dolayı alkaloit zehirlenmelerinde panzehir olarak kullanılır. Kafein elde edilmesinde bir ilkel maddedir (14). Tohumlarında bulunan yağ sanayide ve temizlendikten sonra gıda olarak kullanılabilir (13).

Kullanılış şekli: İnfusyon (%5), günde 3-4 bardak içilir.

Memleketimizde çay yetiştirilmesi için ilk girişimler 1888 ve 1892 yıllarında yapılmıştır. Japonya’dan getirilen tohumlar Bursa bölgesinde ekilmiş ve fakat Bursa ikliminin çay bitkisi üretimi için yeterli rutubete sahip olmaması nedeniyle bu girişim başarıya ulaşamamıştır.

Rize bölgesinde çay üretimi, Batum’da çalışan Rizeli işçilerin, çay fidanlarını Batum’dan getirerek kendi bölgelerinde yetiştirmeleri ile başlamıştır. İlk çay fidanlarının Batum’dan Rize’ye ne zaman getirildiğini tam olarak bilmiyorsak da, Rize bölgesinde yetiştirilen fidanlardan vergi alınmamasını, isteyen 22 Haziran 1879 tarihli bir vesikanın bulunması

(15), bu bölgede çay fidanı yetiştirilmesinin Bur-sa’da yapılan girişimden önce başladığını göstermektedir.